بسمه تعالی

وظایف منتظران جلسه هفتم:

در جلسه قبل گفتیم که توجه به رساله حقوق امام سجاد علیه السلام می تواند در شناخت حقوق و در نتیجه حسابرسی اعمال بسیار کمک کننده باشد و مواردی از این حقوق را برشمردیم و اکنون به موارد باقیمانده اشاره می کنیم. خدایا به همه ما کمک کن که بتوانیم این حقوق را مد نظر قرار داده و آنها را ادا کنیم.

 

حق مادر:

حق مادرت آن است که بدانی او چنان تو را برداشته و تحمل کرده که هیچ کس دیگری را چنان بر نمی‌دارد و از میوه قلبش چندان به تو عطا کرده که هیچ کس، به دیگری نمی‌بخشد. تو را با تمام هستی و اعضای بدنش حفظ و نگه داری کرده و هیچ باک نداشته که خود گرسنه باشد و تو را سیر کند و خود تشنه باشد و تو را سیراب گرداند و برهنه باشد و تو را بپوشاند و خود در آفتاب سوزان باشد و بر تو سایه افکند و به خاطر تو بی خوابی بکشد و تو را از گرما و سرما در امان بدارد تا تو برایش بمانی. تو توانایی سپاس گزاری از مادر را نداری مگر به یاری خدا و توفیق او.

حق پدر:

حق پدرت آن است که بدانی او اصل و ریشه تو است و اینکه اگر او نبود، تو هم نبودی. پس هرگاه در خود چیزی دیدی که مایه ‌خودپسندی و اعجاب تو شد، بدان که اصل این نعمت که داری، پدرت است. پس خدا را بستای و به همان اندازه او را سپاس گزار باش،  که هیچ توان و نیرویی نیست مگر به عنایت و خواست خدا.

(در پرانتز بگویم که حق پدر و مادر آنقدر زیاد است که در قرآن هم آیه داریم که "وبالوالدین احسانا "("به پدر و مادر نیکی کنید") (سوره اسرا، آیه 23) و " بر شما مقرّر و لازم شده چون یکی از شما را مرگ در رسد، اگر مالی از خود به جا گذاشته است، برای پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّی است بر عهده پرهیزکاران." (سوره بقره آیه 180))

حق فرزند

حق فرزندت آن است که بدانی او از تو است و با همه بدی ها و خوبی هایش، در این دنیا به تو وابسته است و در سرپرستی‌اش، مسئول خوب تربیت کردن و هدایتش به سوی پروردگار و یاری‌اش در راه اطاعت خدا هستی. با او همچون کسی رفتار کن که می‌داند در نیکی به فرزند، پاداش می‌یابد و چون در حق او بدی کند، کیفر می‌بیند.

 

حق برادر

حق برادرت آن است که بدانی او دست تو و مایه عزت و نیروی تو است. پس او را سلاحی برای معصیت خدا و ابزاری برای ستم به مردمان، قرار مده. از یاری کردن او در برابر دشمنانش و از خیرخواهی برای او، ‌دست برمدار. این در صورتی است که او اطاعت پروردگار کند، ‌و گرنه باید خدای تعالی نزد تو از او گرامی‌تر باشد که هیچ نیرویی جز به عنایت خدا وجود ندارد.

 

حق نیکوکار( احسان کننده):

حق آن که به تو نیکی کرده آن است که سپاسش‌گویی و نیکی‌اش را یادآوری کنی و برایش نیکنامی به دست آوری و بین خود و خدای تعالی مخلصانه برای او دعا کنی که در این صورت، آشکارا و نهان او را سپاس گفته‌ای. پس هرگاه روزی توانستی خوبی‌اش را تلافی کنی، چنین کن.

(اگر کسی هدیه ای یا غذایی برای ما می آورد یا ما را در زمینه ای کمک می کند مثل کار خانه یا بچه داری یا در رونق کسب و کارمان یا در امر تحصیل یا در امر ازدواج و ... کمکی به ما می کند همه مصداق این حق هستند و اینجا می بینیم که صرف جبران کردن نیامده بلکه دو وظیفه دیگر هم داریم یکی اینکه در جمع، کار نیک او را بگوییم تا باعث سرافرازی و سربلندی و نیکنامی فرد شویم که باعث تشویق دیگران به کار نیک هم می شود و دیگر اینکه در خلوت بین خود و خدا برای فرد دعای خالصانه داشته باشیم).

 

حق اذان گو

حق اذان گو آن است که بدانی او پروردگارت را به یادت می‌آورد و تو را به بهره و نصیبت فرا می‌خواند و کمک کار تو است بر انجام واجب الهی که برعهده‌ات آمده.

(اینجاست که باید از خودمان بپرسیم هیچ وقت از اذان گوی مسجد تشکر کردیم؟ هدیه ای برایش بردیم؟ در حقش دعا کردیم؟)

 

حق پیش‌نماز

حق پیش‌نماز تو آن است که بدانی او طوق نمایندگی میان تو و پروردگارت را برگردن دارد و از سوی تو سخن می‌گوید و تو از جانب او سخن نمی‌گویی، برای تو دعا می‌کند و تو برای او دعا نمی‌کنی. وحشت ایستادن در مقابل خدای عزوجل را او متحمل می‌شود و اگر نقصی در این کار پیش آید، مقصر او است نه تو و اگر کار تمام و کامل انجام شود تو شریک او خواهی بود و با این همه او بر تو فضیلتی ندارد. جان تو را با جان خود و نمازت را بانماز خود حفظ می‌کند، پس به اندازه اعمالی که انجام می‌دهد، سپاس گزار وی باش.

 

(بعضی از برادران که حتی سلام و علیک هم با پیش نماز ندارند بعضی دیگه ممکن است صرفا به ایشان بعد نماز بگویند حاج آقا التماس دعا داریم و باز هم از ایشان طلب دعا کنند اما چند نفر علاوه بر التماس دعا گفتن، خودشان هم برای پیش نماز دعا می کنند؟ چند نفر از ایشان تشکر می کنند؟ بعضی پیش نمازها از شهر به روستاها می روند و فاصله دوری را می روند. گاهی دعوت به یک چای یک افطاری در منزل می تواند به منزله تشکر و سپاسگزاری باشد)

. حق هم‌نشین:

حق هم‌نشین تو آن است که با او به نرمی رفتار کنی و در به کارگیری الفاظ، منصفانه با او سخن بگویی (حالا بعضی می خواهند سواد خود را با بکار بردن واژه های بیگانه یا بالاتر از حد درک طرف به رخ بکشند اما امام می فرمایند منصفانه با او سخن بگویی یعنی هم سخن منصفانه باشد هم در حد درک و سواد فرد باشد) و از جای خود بی‌اجازه او برنخیزی، اما آن که در کنار تو می‌نشیند می‌تواند بی‌اجازه تو بلند شود. لغزش‌های همنشین خود را فراموش کن و خوبی هایش را به یاد داشته باش و جز خیر و نیکی به گوشش مرسان. (این نکته هم مهم است چرا که امام فرمودند جز خیر و نیکی به گوشش نرسان. بعضی تا می نشینند صحبت از ناامیدی و یاس می کنند و دائم می نالند و حرفهای استرس زا می زنند و القای حس منفی می کننداما حضرت می فرمایند جز خیر و نیکی یعنی اگر سخن ناگواری هم هست به جهتی که به او خیری برساند گفته شود نه صرفا باعث ناامیدی و حس منفی شود.  خدا ان شاا... به ما توفیق بدهد بتوانیم رفتار و گفتارمان را درست کنیم).

 

حق همسایه

«حق همسایه‌ات آن است که در نبودنش، او را حفظ و حمایت کنی و در حضورش او را گرامی بداری و چون مظلوم واقع شود، یاری‌اش کنی و از او عیب جویی نکنی. پس هرگاه به بدی‌ای از او پی بردی، آن را بپوشانی و اگر دانستی که نصیحتت را می‌پذیرد، در مسائل مربوط به خودت و او نصیحتش کنی. به هنگام سختی رهایش نکنی و از خطاهایش بگذری و گناهانش را ببخشایی و با او بزرگوارانه معاشرت نمایی؛ که هیچ نیرویی جز به عنایت خدا وجود ندارد.

(خدایا حق همسایه خیلی سخته خصوصا در زندگی های امروزی و آپارتمان نشینی که چالش ها و درگیری های بیشتری را هم موجب می شود. از طرفی حتی همسایه ها ممکن است اصلا هم را نشناسند چه برسد کمک به هم در سختیها که متاسفانه همین بریده شدن پیوندهای اجتماعی ما را از خیلی از برکات و انرژی ها و هم افزایی هایی که در مشارکت های گروهی و در کمک به همسایه وجود دارد دور کرده است.

پیامبر اكرم (ص) در باره همسایه می فرمایند: به من ایمان نیاورده است كسی كه سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه بماند (بحارالانوار ، ج 74، ص 15). رسول اكرم (ص) در حدیثی می فرمایند: همیشه جبرئیل مرا وصیت به همسایه می كرد تا جایی كه گمان كردم همسایه از همسایه ارث می برد (بحارالانوار، ج 74، ص 151). رسول اكرم(ص) حدود همسایه را چهل منزل از تمامی جوانب معرفی نموده اند. خدایا پناه بر تو. ما واقعا هیچ کدام از این حقوق را نمی توانیم انجام دهیم مگر به یاری تو.)

 

. حق دارایی

حق دارایی تو آن است که جز از راه حلال به دستش نیاوری و جز در موارد حلال هزینه‌اش نکنی و کسی را که سپاس گزار تو نیست، ‌برخود مقدم نداری. درباره ‌اموالت طبق فرمانبرداری از پروردگارت عمل نما و نسبت به آن بخل مورز که با وجود وسعت و گشایش در زندگی، به حسرت و پشیمانی دچار می‌شوی؛ و هیچ نیرویی جز به عنایت خدا وجود ندارد.

حق طلبکار

حق طلبکارت آن است که اگر دستت می‌رسد، طلبش را بدهی و اگر نداری، ‌با گفتار نیک، راضی‌اش کنی و به آرامی و لطف، او را پاسخ رد بدهی.

حق همدم (همدم در اینجا ترجمه الخلیط هست که به معانی معاشر، دوست و رفیق و همسر و همسایه هم هست و کلا به گروهی که در یک امر مشارکت می کنند هم گفته می شود)

حق همدم تو آن است که او را نفریبی و با او مکر نکنی و نیرنگ نبازی و در کارش، جانب خدای تبارک و تعالی را نگاه داری.

حق آنکه بر تو ادعایی دارد

«حق طرفی که بر تو ادعایی دارد: پس هرگاه آنچه علیه تو می‌گوید حق باشد، تو خود به سود او گواهی ده و به او ستم مکن و حقش را به طور کامل ادا کن. اما اگر ادعای او باطل است، با او مدارا کن و در کارش جز راه نرمی و ملایمت مپوی و پروردگار خود را خشمگین مساز، که هیچ نیرویی جز به خواست خدا وجود ندارد».

 

. حق آن که بر او ادعایی داری

«حق طرفی که تو علیه او ادعایی داری: اگر تو در ادعای خود بر حقی، با او به نیکی سخن بگویی و حقش را انکار نکنی و اگر در ادعای خویش باطل‌‌گرا هستی، تقوای الهی پیش‌گیری و توبه نمایی و مخاصمه را رها کن».

حق مشورت خواه

«حق مشورت‌خواه آن است که اگر در کار او نظری داری، با او در میان بگذاری وگرنه، به کسی که می‌داند، راهنمایی‌اش کنی».

حق مشورت دهنده

«حق آن که به تو مشورت می‌دهد آن است که او را در عقیده‌ای که با نظر تو ناسازگار است متهم نسازی. پس اگر با تو هم رأی بود، خدای تعالی را سپاس گویی».

. حق نصیحت ‌جو

«حق نصیحت خواه آن است که نصیحت و خیرخواهی‌ات را به او برسانی و روش تو، دلسوزی و مدرای با او باشد».

. حق نصیحت ‌کننده

«حق نصیحت کننده آن است که در برابرش فروتن باشی و از جان و دل سخنش را بشنوی، پس اگر سخن حق و درست بر زبان آورد خدا را بستائی و اگر موافق حق نبود، بر او رحمت نمایی و متهمش نسازی و بدانی که او خطا کرده و به این خطا، مؤاخذه‌اش نکنی مگر اینکه سزاوار تهمت باشد که در این صورت، هرگز به هیچ کار او نباید اعتنا نمایی؛ و هیچ نیرویی جز به خواست خدا وجود ندارد».  (متاسفانه بعضی وقتی نصیجت کننده سخنش موافق حق نبود بلافاصله قضاوت می کنند که طرف خیرخواه ما نبوده یا خواسته بین ما را بهم بزند یا از قصد خواسته ما به هدفمان نرسیم خصوصا بعضی افراد اگر نصیحت کننده از قوم همسرشان باشد و اشتباه کرده باشد زود قضاوت می کنند و به فرد تهمت می زنند).

. حق بزرگ‌تر

«حق بزرگ‌تر، احترام کردن او است به خاطر سنش، و بزرگ داشتن او بدان جهت که پیش از تو اسلام آورده، و مقابله نکردن با او به هنگام مخاصمه و جدل؛ و اینکه در راه، بر او سبقت نگیری و پیش نیفتی و با او به نادانی رفتار نکنی و اگر او با تو جاهلانه رفتار نمود، تحمل کنی و به حق سبقت در اسلام، اکرامش کنی و حرمتش را نگاه داری».

. حق کوچک‌تر

«حق کوچک‌تر آن است که در امر آموزش او، برایش دلسوزی کنی، او را عفو نمایی، خطاهایش را بپوشانی و با او مدارا کنی و یاری‌اش دهی».

. حق گدا

«حق آن که چیزی می‌خواهد آن است که به قدر نیازش به او بدهی».

. حق آن که از او چیزی بخواهی

«حق آن که از او چیزی می‌طلبی آن است که اگر داد، ‌از او با سپاس و قدرشناسی، بپذیری و اگر نداد، عذرش را قبول نمایی».

. حق خشنودکننده

«حق کسی که به خاطر خدا، تو را خشنود کرده آن است که نخست خدای تعالی را بستائی و آن‌گاه خشنود کننده را سپاس گویی».

. حق بدی کننده

حق کسی که به تو بدی کرده آن است که عفوش کنی و اگر بدانی که این گذشت زیان می‌رساند، انتقام خود را بگیری. خدای تعالی فرموده: «هر که پس از ظلمی که بر او رفته، یاری بطلبد، بر چنین کسی گناهی نیست» {سوره شوری، آیه 41}

و در جای دیگری[1] این طور آمده:

" و أما حق كسى كه از قضا بتو بدى كرده اينست كه اگر عمدى كرده بهتر است از او درگذرى تا كدورت ريشه كن شود، و با اين گونه مردم بادب رفتار كرده باشى زيرا خدا ميفرمايد: و هر آينه كسى كه باو ستم شده و انتقام جويد مسئوليتى ندارد تا آنجا كه اين از كارهاى پا بر جا و درست است و خدای عز و جل فرموده: اگر كيفر داديد بهمان اندازه باشد كه زخم خورديد، و اگر صبر كنيد و بگذريد براى صابران بهتر است، اين در عمد است، و اگر بدى او تعمد نباشد با تعمد در انتقام باو ستم مكن تا او را عمدا ببدى عوض داده باشى بر كار خطا و با او تا توانى نرمى و ملاطفت كنى، و لا قوة الا باللَّه."

 

. حق هم‌کیشان

«حق هم‌کیشان تو، سلامت خواستن برای آنها، دلسوزی کردن در حقشان، مدارا با بدانشان، انس و الفت ورزیدن با آنها، خیرخواهی برای آنها، سپاس از نیکانشان و آزار نرساندن به آنها است و اینکه آنچه برای خود دوست می‌داری برای آنها هم دوست بداری و آنچه خود نمی‌خواهی، برای آنها هم نخواهی. بزرگ‌ترهایشان را همچون پدر و جوانانشان را همچون برادران و پیرزن‌هایشان را همچون مادر و بچه‌هاشان را همچون فرزندان خود بدانی».

. حق اهل ذمه

«حق آنان که در پناه دولت اسلامی زندگی می‌کنند آن است که هر آنچه خدا از آنان پذیرفت، تو نیز بپذیری و مادام که به پیمان خود با خدای تعالی وفا دارند به آنها ستم نکنی».

تا اینجا نکاتی از رساله حقوق که در عصز ما هم کاربرد داشت بیان شد. یک حدیث هم از امام موسی کاظم (ع) داریم که خیلی جالب و دقیق است

ـ «امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام)»:

إنّ مِن أَوجَبِ حَقِّ أخیكَ أنْ لاتَكتُمَه شیئاً ینفَعُهُ لأَمرِ دُنیاهُ وَ لِأَمرِ آخِرَتِه.

یکی از واجب‌ترین حقوق برادر دینی تو این است که چیزی که به نفع دنیا و آخرت او باشد از وی پنهان نداری. (بحار، ج ٧٨، ص ٣٢٩)

 

اما در مورد حق الناس روایاتی وارد شده است که چون حق الناس بحث خیلی مهمی است و خداوند از حق خود می گذرد اما از حق مردم نمی گذرد لذا توجه شما را به این احادیث جلب می کنم:

 

1-امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:

اوَّلُ قطرةٍ مِنَ الشَّهیدِ كفّارَةٌ لِذُنوبِهِ اِلاّ الدَّین فَاِنَّ كفّارَتَه قَضاءُه.

اوّلین قطرة خون شهید کفارة گناهان او است مگر قرض و بدهکاری او که کفاره‌اش ادا کردن آن است (بدهی و حق‌الناس شهید را وارثان باید ادا كنند). (وسائل، ج ١٣، ص ٨٥)

 

2ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:

وصاحِبُهُم مُحتَبِسٌ علی بابِ الجَنّةِ بِثَلاثةِ دَراهِمٍ لفلانِ الیَهودی، وَ کانَ شَهیداً!

یکی از افراد (فلان قبیله) که شهید شده به خاطر سه درهم که به فلان یهودی بدهکار بوده بر دَرِ بهشت زندانی گشته و به وی اجازة ورود نمی‌دهند! (احتجاج طبرسی، ج ١، ص ٣٣٣)

 

خدایا توفیق رعایت حقوقی که بر گردن ماست را به ما عطا بفرما و ما را جزو منتظران واقعی امام مهدی (عج) قرار بده. الهی آمین.