توضیحات
" بسم الله الرحمن الرحیم "
" آیاتی که در جزء چهاردهم آمده اند و در تأویل به ولایت چهارده معصوم علیهم السلام اشاره دارند عبارتند از: "
*سوره حجر :
1.سوره حجر ، آیه 2 :
"رُبَما يَوَدُّ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ كانُوا مُسْلِمينَ "
"كافران [هنگامى‌كه آثار شوم اعمال خود را ببينند،] چه بسا آرزو مى‌كنند كه اى كاش مسلمان بودند!"
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام) : از امام باقر (علیه السلام) روایت است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مورد آیه: "رُّبَمَا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ کَانُواْ مُسْلِمِینَ" فرمود: «منظور من هستم. آن هنگامی که من با پیروانم و عثمان با یارانش، خارج شویم، ما بنی‌امیه را می‌کشیم و در این زمان: چه بسا آرزو می‌کنند که ای کاش مسلمان بودند».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۴۲ / بحارالأنوار، ج۵۳، ص۶۴/ البرهان)
2.سوره حجر ، آیه 9 :
"إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ "
"ما قرآن را نازل كرديم؛ و ما به‌طور قطع آن را حفظ مى‌كنيم."
تفسیر ولایی :
1.امام باقر و امام صادق (علیها السلام) : خداوند پیامبرش (صلی الله علیه و آله) را ذکر نامیده است. در کلام خداوند متعا: خداوند چیزی که مایه تذکّر است بر شما نازل کرده* رسولی به سوی شما فرستاده (طلاق/۱۱۱۰) ذکر؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمّه (ع) اهل آن هستند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۴۸ / المناقب، ج۴، ص۱۷۸)
2.امام علی (علیه السلام) : حارث گوید: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مورد این آیه پرسیدم. حضرت فرمود: «به‌خدا سوگند! ما اهل ذکر هستیم؛ ماییم اهل علم و ماییم کانون تأویل و تنزیل قرآن».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۴۸/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۷۳/ نورالثقلین/ البرهان)
3.سوره حجر ، آیه 37 :
"قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرينَ "
"فرمود: تو از مهلت يافتگانى!"
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): من در کنار کعبه نشسته بودم که ناگهان پیر مردی پشت خمیده که از شدّت پیری ابروانش بر روی چشمانش ریخته و در دستش عصایی داشت و کلاه بلند سُرخی بر سر نهاده و لباسی پشمینه در برداشت وارد شد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) که پشتش را به کعبه تکیه داده بود نزدیک شده و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! برای آمرزش من دعا کن»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای پیر مرد! تلاش تو بی‌ثمر و عملت، گرفتار گمراهی شده است». چون آن پیر مرد روی‌گردان شد پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «ای اباالحسن (علیه السلام)! آیا او را می‌شناسی»؟ عرض کردم: «نه»! فرمود: «او همان ابلیس ملعون بود». امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «به‌دنبال او دویدم تا به وی رسیده و او را به زمین انداختم و روی سینه‌اش نشستم و دستم را روی حلقش گذاشتم تا خفه‌اش کنم. به من گفت: «ای ابالحسن (علیه السلام)! این کار را نکن! چراکه من [از مهلت یافتگان تا روز و وقت معیّن] هستم؛ ای‌علی (علیه السلام)! به خدا سوگند من تو را بسیار دوست می‌دارم و هرکس که با تو دشمنی کند من با پدرش در [هنگام زناشویی] با مادرش، شریک شوم و فرزندی‌که متولّد گردد زنازاده باشد». من [با شنیدن این سخن] خندیدم و رهایش کردم.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۹۶ / بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۴۸/ بحارالأنوار، ج۶۰، ص۲۴۴)
4.سوره حجر ، آیه 41 :
"قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلىَّ مُسْتَقِيمٌ "
"فرمود: «اين راه مستقيمى است كه بر عهده‌ی من است [و سنّت هميشگى‌ام]."
تفسیر ولایی :
1.امام صادق (علیه السلام) : هشام‌بن‌حکم از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که امام (علیه السلام) آیه "قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلیََّّ مُسْتَقِیمٌ" را تلاوت نموده و فرمود: منظورش علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بود یعنی هیچ انحرافی در مسلک و آئینش نیست.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۰۶ / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۲)
2.امام باقر (علیه السلام) : سلام‌بن‌مستنیر جعفی گوید خدمت امام باقر (علیه السلام) رفتم و عرض کردم: «منظور آیه "قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلیََّّ مُسْتَقِیمٌ" چیست»؟ فرمود: «صراط علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. عرض کردم: «صراط علی (علیه السلام)»؟! فرمود: «آری، صراط علی (علیه السلام)»!
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۰۶ / فرات الکوفی، ص۲۲۵/ بصایرالدرجات، ص۵۱۲/ نورالثقلین/ البرهان)
5.سوره حجر ، آیه 42 :
"إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ "
"كه بر‌بندگانم هيچ تسلّطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): از ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای ابامحمّد! مسلمانان گروه‌گروه شدند و شما شیعیان به‌سوی اهل‌بیت پیامبرتان بازگشتید؛ اراده کرده‌اید آنچه را خدا اراده کرده و دوست دارید آن‌که را خدا دوست دارد و برگزیدید آن‌که را خدا برگزیده است؛ پس [یکدیگر را] بشارت دهید و شادمان باشید که به‌خدا سوگند شما آمرزیدگانی هستید که نیکی‌هایتان از شما پذیرفته شده و از گناهانتان چشم‌پوشی گشته است. آیا تو را شاد کردم»؟ عرض کردم: «آری، بر شادی‌ام بیفزا»! فرمود: «خداوند متعال شما را [از فریب شیطان] استثناء کرده و فرموده: "إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ"؛ به خدا سوگند! منظور او از بندگان [در این آیه] غیر از شما کسی‌دیگر نیست».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۱۰ / بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۲۳/ أعلام الدین، ص۴۵۲/ العیاشی، ج۲، ص۲۴۳/ نورالثقلین/ البرهان)
6.سوره حجر ، آیه 46 :
"ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنينَ "
"[فرشتگان به آنها مى‌گويند]: داخل اين باغ‌ها شويد با [نهايت] سلامت و امنيّت!"
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله) : در کتاب احتجاج در حدیثی طولانی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل است که از امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فرزندان ایشان یاد کرد ... آگاه باشید که دوستداران علی و فرزندانش (علیهم السلام) کسانی هستند که خداوند عزّوجلّ آنان را توصیف نموده و فرموده: «کسانی که با سلامت و امنیّت داخل بهشت می‌شوند و فرشتگان با سلام به استقبالشان می‌آیند [و می‌گویند]: گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید! (زمر/۷۳).
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۲۴ / نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۳۷، ص۱۳؛ فیه «فی کتاب الاحتجاج ... اولاده» محذوف)
7.سوره حجر ، آیه 47 :
"وَ نَزَعْنا ما في صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلينَ "
"و ما هر‌گونه حسد و كينه را از سينه آنها بر مى‌كنيم؛ در‌حالى‌كه همه برادرند، و بر تخت‌ها رو به روى يكديگر قرار‌دارند."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): عمروبن‌ابی‌المقدام گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «به خدا سوگند! شما (شیعیان) کسانی هستید که خدا [درباره‌ی ایشان] فرموده: "وَ نَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَی سُرُرٍ مُّتَقَابِلِینَ"؛ بی‌گمان شیعیان ما دارای چهار چشم هستند، دو چشم در سر و دو چشم در دل؛ آگاه باشید که همه‌ی مردمان اینگونه‌اند، ولی خداوند چشمان [دلِ] شما را گشوده و چشم‌های [دلِ] دیگران را کور کرده است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۲۴/ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۳۶/ العیاشی، ج۲، ص۲۴۴/ البرهان/ البرهان)
8.سوره حجر ، آیه 75 :
"إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمينَ "
"در اين [سر‌گذشت عبرت انگيز]، نشانه‌هايى است براى هوشياران."
تفسیر ولایی :
1.امام صادق (علیه السلام) : اسباط بیّاع زطّی گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم، مردی از او درباره‌ی آیه: إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ* وَ إِنَّها لَبِسَبیلٍ مُقیمٍ؛ پرسید. ایشان فرمود: «متوسّمان ما هستیم و راه درست، راه ماست».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۵۰ / الکافی، ج۱، ص۲۱۸/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۲۸/ القمی، ج۱، ص۳۷۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۴/ العیاشی، ج۲، ص۲۴۷/ المناقب، ج۴، ص۲۱۵/ نورالثقلین/ البرهان)
2.امام صادق (علیه السلام) : ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «در امام علاماتی است لِلْمُتَوَسِّمِینَ و اوست راه استوار که به نور خدا می‌بیند و از جانب خدا سخن می‌گوید؛ چیزی که بخواهد از او مخفی نیست».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۵۴ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۲۶/ نورالثقلین/ البرهان)
3.امام صادق (علیه السلام) : عبدالله‌بن‌بنان گفت: از جعفربن‌محمّد (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند متعال: إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ پرسیدم، فرمود: «اوّل آنها پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود و پس از او امیرالمؤمنین (علیه السلام) سپس حسن سپس حسین سپس علیّ‌بن‌الحسین سپس محمّدبن‌علی (بودند و سپس خدا داناتر است». گفتم: «ای پسر پیامبر (صلی الله علیه و آله) تو خودت چطور»؟ گفت: «ای بسا انسان از خودش با کنایه یاد می‌کند».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۵۶ / شواهدالتنزیل، ج۱، ص۴۱۹)
9.سوره حجر ، آیه 87 :
"وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثاني وَ الْقُرْآنَ الْعَظيمَ "
"ما به تو سوره‌ی حمد و قرآن عظيم داديم!"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : سماعه‌بن‌مهران گوید: از حضرت صادق (علیه السلام) تفسیر این آیه را پرسیدم:" وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ المَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ" فرمود: «به خدا قسم ما سبع مثانی هستیم و وجه اللَّه که میان شما قرار داریم هرکه ما را بشناسد و نشناسد در پیش او مرگ خواهد بود».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۶۲ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۱۵/ فرات الکوفی، ص۲۳۱/ نورالثقلین/ البرهان)
*سوره نحل :
10.سوره نحل ، آیه 1 :
"أَتى أَمْرُاللهِ فَلاتَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَتَعالى عَمّا يُشْرِكُونَ "
"فرمان خدا [براى مجازات مشرکان]، فرا رسیده است؛ براى آن عجله نکنید! او منزّه و برتر است از آنچه همتاى او قرار می‌دهند!"
تفسیر ولایی :
امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) : علیّ‌بن‌مهزِیار گوید: [آن حضرت] این آیه‌ی شریفه را قرائت فرمود: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* فرمان ما شب هنگام یا به روز در رسد و چنان از بیخش برکنیم که گویی دیروز در آن مکان هیچ چیز نبوده است. (یونس/۲۴)». عرضکردم: «سرور من! مقصود از أَمْرُ اللهِ در این آیه چیست»؟ فرمود: «امر خداوند عزّوجلّ و لشکر او، ما هستیم».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۹۲ / بحارالأنوار، ج۵۲، ص۴۶/ نورالثقلین)
11.سوره نحل ، آیه 2 :
"يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاتَّقُونِ "
"فرشتگان را با روح [و وحى الهى] به فرمانش بر هرکس از بندگانش بخواهد نازل می‌کند [و به آنها دستور میدهد] که [مردم را] انذار کنید [و بگویید:] معبودى جز من نیست؛ از [مخالفت دستور] من، بپرهیزید!"
تفسیر ولایی :
امام رضا (علیه السلام) : خداوند ما را با روحی از جانب خود تأیید کرده؛ روحی مقدّس و پاک که از ملائکه نیست و با هیچیک از پیامبران گذشته جز پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نبوده است. آن روح با امامانِ از ما اهل‌بیت است که آنها را تقویت و توفیق میدهد. او استوانه‌ای از نور بین ما و خداست.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۹۴ / عیون اخبار الرضا (ج۲، ص۲۰۰)
2.امام صادق (علیه السلام) : روح، مخلوقی با عظمت‌تر از جبرئیل و میکائیل است که همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده و او را تقویت می‌کرده و پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، روح همراه امامان (ع) است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۹۴ / بحارالأنوار، ج۲۵، ص۶۱)
12.سوره نحل ، آیه 16 :
"وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ "
"و [نیز] علاماتى قرار داد؛ و [شب هنگام] به‌وسیله‌ي ستارگان راه [خود را] می‌یابند.""
تفسیر ولایی :
1.امامرضا (علیه السلام) : وشّاء گوید: از امامرضا (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ پرسیدم، فرمود: «ما همان عَلامات هستیم و رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) نَجْم است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۰۸ / الکافی، ج۱، ص۲۰۷/ بحارالأنوار، ج۱۶، ص۹۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۷/ العیاشی، ج۲، ص۲۵۶/ القمی، ج۲، ص343 )
2.پیامبر (صلی الله علیه و آله) : خداوند ستارگان را مایه‌ی امنیّت و پناه اهل آسمان و اهل بیت (علیهم السلام) را مایه‌ی امنیّت و حفاظت و پناه اهل زمین قرار داده است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۱۰ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۶۷/ نورالثقلین/ البرهان)
3.امام علی (علیه السلام) : مثَل اهل‌بیت (علیهم السلام) من مانند ستارگان است؛ چنانکه آنهنگام که ستارهای زایل می‌شود، ستارهای دیگر طلوع می‌کند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۱۰ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص)۸۲
13.سوره نحل ، آیه 19 :
"وَ اللهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَ مَا تُعْلِنُون "
"خداوند آنچه را پنهان مى‌داريد و آنچه را آشكار مى‌سازيد، مىداند."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله) : ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گفت: ما در دارالنّدوه همراه پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله) بودیم. در آن هنگام ایشان به علی (علیه السلام) فرمود: «اوّلین نعمتی که خداوند به تو عطا کرده چیست»؟ فرمود: «اینکه مرا مرد خلق کرد و زن نیافرید». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «دوّمین چیست»؟ فرمود: «اسلام». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سوّمین چیست»؟ علی (علیه السلام) آیه: وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللهِ لا تُحْصُوها را تلاوت فرمود. پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر پشت علی (علیه السلام) ضربه‌ای زد و فرمود: «فقط منافق، بغض و دشمنی تو را به دل دارد».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۱۴ / شواهدالتنزیل، ج۱، ص۴۲۷)
14.سوره نحل ، آیه 22 :
"إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَالَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ "
"معبود شما معبودى یگانه است؛ امّا کسانى که به آخرت ایمان نمىآورند، درحالىکه مستکبرند دل‌هایشان [حق را] انکار مىکند."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : جابِر (رحمة الله علیه) گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه فرمود: [برطبق] "إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ"، حکم [درباره‌ی وحدانیّت خدا]، همان است که خداوند فرموده است و سخن خداوند که "فَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَة" است، یعنی آنها ایمان ندارند که رجعت و بازگشت، حقیقت است و این قسمت از آیه: "قُلُوبُهُم مُّنکِرَةٌ" یعنی اینکه قلب‌های آنها کافر (پوشاننده‌ی حق) است. وَهُم مُّسْتَکْبِرُونَ یعنی آنها ولایت علی (علیه السلام) را نمی‌پذیرند [و از آن روی می‌گردانند] و لذا خداوند در تهدید آنها فرموده است: به راستی که خدا می‌داند که چه در دل پنهان می‌دارند و چه چیز را آشکار می‌سازند و او متکبران را دوست ندارد (نحل/۲۳).
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۱۶ / القمی، ج۱، ص۳۸۳/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۰۳/ العیاشی، ج۲، ص۲۵۶/ البرهان؛ «قلوبهم» و «قال الله لمن ... و عیدا منه» و «سألته عن هذه الآیه ... قال الله» محذوفات)
15.سوره نحل ، آیه 27 :
"ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُخْزيهِمْ وَ يَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذينَ كُنْتُمْ تُشَاقُّونَ فيهِمْ قالَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ إِنَّ الْخِزْيَ الْيَوْمَ وَ السُّوءَ عَلَى الْكافِرينَ "
"سپس روز قیامت خدا آنها را رسوا مىسازد؛ و مىگوید: «کجایند همتایان من [به پندار شما] که به خاطر آنها [با مؤمنان] دشمنى مىکردید؟»! [در این هنگام]، کسانى که از علم بهره دارند مىگویند: «رسوایى و بدبختى، امروز بر کافران است»!"
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : "الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ"، ائمّهی معصومین (علیهم السلام) هستند که به دشمنان خود می‌گویند: «شریکان شما و آنها که در دنیا از آنها اطاعت کردید، کجا هستند»؟!
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۲۲ / القمی، ج۱، ص۳۸۴/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۹۱/ نورالثقلین/ البرهان)
16.سوره نحل ، آیه 33 :
"هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ أَمْرُ رَبِّكَ كَذلِكَ فَعَلَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللهُ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ "
"آیا آنها [کافران] انتظارى جز این دارند که فرشتگان [قبض روح] به سراغشان بیایند، یا فرمان پروردگارت [براى مجازاتشان] فرا رسد [آنگاه توبه کنند؟! ولى توبهاى بىاثر! آرى]، کسانى‌که پیش از ایشان بودند نیز چنین‌کردند. خداوند به آنها ستم نکرد؛ ولى آنان به خویشتن ستم مىنمودند."
تفسیر ولایی :
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) : منظور از "هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ أَمْرُ رَبِّکَ" یعنی عذاب، مرگ و ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۲۸ / القمی، ج۱، ص۳۸۴)
19.سوره نحل ، آیه 36 :
"وَ لَقَدْ بَعَثْنا في كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ فَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ "
"ما در هر امّتى رسولى برانگيختيم كه: «خداى يكتا را بپرستيد و از طاغوت اجتناب كنيد»! خداوند گروهى را هدايت كرد و گروهى ضلالت و گمراهى دامانشان را گرفت پس در روى زمين بگرديد و ببينيد عاقبت تكذيب‌كنندگان چگونه بود."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : خطاب‌بن‌سلمه گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: خداوند هر پیامبری را که مبعوث کرد، بر اساس ولایت ما و برائت از دشمنان ما بود و این معنی کلام خداوند است که می‌فرماید: "وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُواْ اللهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَی اللهُ وَمِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلالَةُ" [عدّه‌ای گمراه شدند] به خاطر اینکه آلمحمد (علیهم السلام) را تکذیب کردند، سپس فرمود:: "فَسِیرُواْ فِی الأَرْضِ فَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ".
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۰ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۳۰/ العیاشی، ج۲، ص۲۵۸/ نورالثقلین/ البرهان)
18.سوره نحل ، آیه 38 :
"وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللهُ مَنْ يَمُوتُ بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ "
"آنها سوگندهاى شدید به خدا یاد کردند که: «هرگز خداوند کسى را که مي‌میرد، برنمىانگیزد»! آرى، [آنها در اشتباهند] این وعده‌ي قطعى خداست [که همه‌ي مردگان را براى جزا باز مى‌گرداند]؛ ولى بیشتر مردم نمىدانند."
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام) : بریدبن‌اصرم گوید: از امام علی (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ درباره‌ی من نازل شده است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۲ / شواهدالتنزیل، ج۱، ص۴۳۰)
20.سوره نحل ، آیه 43 :
"وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلاَّ رِجالاً نُوحي إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ "
"و پیش از تو، جز مردانى که به آنها وحى مىکردیم، نفرستادیم. اگر نمي‌دانید، از آگاهان بپرسید."
تفسیر ولایی :
1.پیامبر (صلی الله علیه و آله) : من، ذکر هستم و ائمّهی معصومین (علیهم السلام)، أَهْلُ الذِّکْرِ هستند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۴۲ / الکافی، ج۱، ص۲۱۰/ بحارالأنوار، ج۱۶، ص۳۵۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۹/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۶۳/ نورالثقلین)
2.امام صادق (علیه السلام) : ذکر، محمّد (صلی الله علیه و آله) است و ما اهل بیت او، همان کسانی هستیم که باید از آنها [مشکلات و سؤال] پرسیده شود.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۴۲ / الکافی، ج۱، ص۲۱۰/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۹/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۶۴/ البرهان/ نورالثقلین)
21.سوره نحل ، آیه 51 :
"وَ قالَ اللهُ لا تَتَّخِذُوا إِلهَيْنِ اثْنَيْنِ إِنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ فَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ "
"خداوند فرمان داده: «دو معبود [براى خود] انتخاب نکنید؛ معبود [شما] تنها خداى یگانه است؛ فقط از [کیفر] من بترسید»!"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : هیچ‌گاه در یک زمان دو امام نخواهد بود مگر اینکه یکی خاموش باشد و سخنی نگوید تا امام دیگر از دنیا برود.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۵۶ / الإحتجاج، ج۲، ص۳۳۳)
22.سوره نحل ، آیه 64 :
"وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ "
"ما این کتاب را بر تو نازل نکردیم مگر براى اینکه آنچه را در آن اختلاف کردهاند، براى آنها روشن کنى؛ و [این قرآن] مایه‌ي هدایت و رحمت است براى قومى که ایمان مىآورند."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله) : [در کتاب ولایت طبری آمده است:] پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای انس! برای من در ظرف، آب بریز تا وضو بگیرم». سپس دو رکعت نماز به‌جا آورد و فرمود: «ای انس! اولین کسی که از این در وارد شود، امیرمؤمنان (علیه السلام)، مولای مسلمانان، پیشوای سپیدرویان عالم و خاتم اوصیا است». با خود گفتم: «خدایا! کاش آن شخص یکی از انصار باشد». در آن حال، علی (علیه السلام) وارد شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «انس! این کیست که وارد شد»؟ عرضکردم: «علی (علیه السلام) است»؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوشحال و مسرور برخاست و علی (علیه السلام) را در آغوش کشید. پس عرق روی خود را به صورت علی (علیه السلام) مالید علی (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قبلاً هرگز چنین رفتاری را نسبت به خودم، از شما ندیده بودم»! فرمود: «چرا چنین نکنم؛ تو جانشین من هستی و صدای مرا به گوش آنها (مردم) خواهی رساند و بعد از من در هر چیز اختلاف داشته باشند، تو آن را حل میکنی و این معنای گفتار خداست که می‌فرماید: "وَ ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فیهِ"» و علی (علیه السلام) نیز برای تبیین همین امور، قیام نمود.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۶۶ / بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲/ المناقب، ج۳، ص۴۸؛ فیه: «اسکب لی ... رکعتین» محذوف و «مرسلین» بدل «مسلمین»/ البرهان)
23.سوره نحل ، آیه 68 :
"وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ "
"و پروردگار تو، به زنبور عسل «وحى» (الهام غریزى) نمود که: «از کوه‌ها و درختان و داربست‌هایى که [مردم] مىسازند، خانههایى برگزین."
تفسیر ولایی :
1.امام صادق (علیه السلام) : زنبور عسل را با وحی چه کار؟! این آیه درباره‌ی ما نازل شده است. زنبورعسل، ما هستیم و ما به امر خدا در زمین او ساکن و مُقیم هستیم، کوه‌ها، شیعیان ما و درخت، زنان مؤمن هستند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۷۲ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۱۰/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۶۰/ البرهان)
2.پیامبر (صلی الله علیه و آله) : علی (علیه السلام) امیر بنیهاشم است و لذا به نام «اَمِیرُ النَّحل» نامیده شد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۷۴/ البرهان)
24.سوره نحل ، آیه 69 :
"ثُمَّ كُلي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُكي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ في ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ "
"سپس از تمام ثمرات [و شیره‌ي گل‌ها] بخور و راه‌هایى را که پروردگارت براى تو تعیین کرده است، به راحتى بپیما». از درون [چینه دان] آنها، نوشیدنى با رنگ‌هاى مختلف خارج مىشود که در آن، شفا و درمانى براى مردم است؛ به یقین در این امر، نشانه‌ي روشنى است براى گروهى که فکر مىکنند."
تفسیر ولایی :
1.امام کاظم (علیه السلام) : محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: ... "فَاسْلُکی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً" پرسیدم. فرمود: «منظور آن مذهب و راهی از دین است که ما در آن هستیم». گفتم: «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ چیست»؟ فرمود: «یعنی آن علومی که از ناحیه‌ی امیرالمؤمنین علیبنابیطالب (علیه السلام) صادر شده که شفا و درمان است، همان‌طورکه خداوند فرموده است: و درمانی برای آنچه در سینه هاست. (یونس/۵۷)
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۷۶/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۱۳/ فرات الکوفی، ص۲۳۵)
2.امام صادق (علیه السلام) : "یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ"؛ منظور علم ماست که از ما به شما می‌رسد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۷۶ / القمی، ج۱، ص۳۸۷)
25.سوره نحل ، آیه 76 :
"وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ "
"خداوند مثالى [دیگر] زده است: دو نفر را، که یکى از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هیچ کارى نیست و سربار صاحبش مىباشد؛ او را در پى هر چیز مىفرستد، کارى از پیش نمىبرد؛ آیا او، با کسى که امر به عدل و داد مىکند و بر راهى راست قرار دارد، برابر است؟!"
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: "هَلْ یَسْتَوِی هُوَ وَمَن یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ" فرمود: «منظور علیبنابیطالب (علیه السلام) است که به عدل امر می‌کند و در مسیر مستقیم است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۹۰ / بحارالأنوار، ج۴۱، ص۱۱۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۶۲/ المناقب، ج۲، ص۱۰۷/ الصراط المستقیم، ج۱، ص۲۸۴/ البرهان)
26.سوره نحل ، آیه 83 :
"يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَها وَ أَكْثَرُهُمُ الْكافِرُونَ "
"آنها نعمت خدا را میشناسند؛ سپس آن را انکار مىکنند و اکثرشان کافرند."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): پیامبر (صلی الله علیه و آله) ولایت علی (علیه السلام) را به آنها شناساند و آنها را به پذیرفتن آن امر کرد، امّا بعد از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را انکار کردند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۹۸ / بحارالأنوار، ج۳۵، ص۴۲۴/ المناقب، ج۳، ص۹۹/ البرهان)
27.سوره نحل ، آیه 88 :
"الَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ زِدْنَاهُمْ عَذَابًا فَوْقَ الْعَذَابِ بِما كانُوا يُفْسِدُونَ "
"كسانى كه كافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، به‌خاطر فسادى كه مى‌كردند، عذابى بر عذابشان مى‌افزاييم."
تفسیر ولایی :
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) : "الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ زِدْناهُمْ عَذاباً فَوْقَ الْعَذابِ"؛ یعنی بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) کافر شدند و از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روی برگرداندند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۷۰۲ / بحارالأنوار، ج۳۱، ص۵۷۸/ القمی، ج۱، ص۳۸۸/ نورالثقلین)
28.سوره نحل ، آیه 89 :
"وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمينَ "
"[به یاد آور] روزى را که از هر امّتى، گواهى از خودشان بر آنها برمى‌انگیزیم؛ و تو را گواه بر آنان قرار مىدهیم؛ و این کتاب را که بیانگر همه چیز و مایه‌ي هدایت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است، بر تو نازل کردیم."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : حمران گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «جبرئیل (علیه السلام)، دو انار برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) آورد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) یکی را خورد و دیگری را به دو نیم کرد و نیمی را خود خورد و نیمی از آن را به علی (علیه السلام) داد و فرمود: «برادرم! آیا می‌دانی این دو انار چیست»؟ عرضکرد: «نمی‌دانم». فرمود: «اوّلی؛ نبوّت بود که تو بهره‌ای از آن نداشتی و دوّمی؛ علم بود که تو در آن شریک من هستی». عرض کردم: «خدا به شما خیر دهد! چگونه امام (علیه السلام) در علم پیامبر (صلی الله علیه و آله) شریک او بود»؟ فرمود: «خداوند هر علمی که به محمّد (صلی الله علیه و آله) آموخت؛ به او امر کرد آن را به علی (علیه السلام) نیز بیاموزد»».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۷۱۲ / الکافی، ج۱، ص۲۶۳/ البرهان)
29.سوره نحل ، آیه 91 :
"وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الْأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكيدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللهَ عَلَيْكُمْ كَفيلاً إِنَّ اللهَ يَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ "
"و هنگامى که با خدا عهد بستید، به عهد او وفاکنید؛ و سوگندها را بعد از محکم ساختن نشکنید، درحالىکه خدا را ضامن بر [سوگند] خود قرار دادهاید. به یقین خداوند از آنچه انجام مىدهید، آگاه است."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : "وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللهِ" تا چهار آیه‌ی بعد در شأن علی (علیه السلام) نازل شده و فرمایش پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمود: «بر علی (علیه السلام) به عنوان امیرالمؤمنین، سلام کنید»، از جانب خودش نبود.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۷۲۰ / بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۳۳/ المناقب، ج۳، ص۵۳)
30.سوره نحل ، آیه 94 :
"وَ لا تَتَّخِذُوا أَيْمانَكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبيلِ اللهِ وَ لَكُمْ عَذابٌ عَظيمٌ "
"سوگندهایتان را وسیله فساد و خیانت در میان خود قرارندهید، مبادا گامى بعد از ثابت گشتن [بر ایمان] متزلزلشود؛ و بخاطر بازداشتن [مردم] از راه خدا، آثار سوء آن را بچشید! و براى شما، عذاب عظیمى خواهدبود!"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : زیدبن‌جهم هلالی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: "وَ لا تَتَّخِذُوا أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها"؛ یعنی [متزلزل شدن مردم] بعد از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد پذیرش ولایت علی (علیه السلام) و اینکه [شما پیمان‌شکنان] طعم بدی‌ها را به خاطر جلوگیری از راه خدا، می‌چشید که راه خدا، علی (علیه السلام) است. "وَ لَکُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ"؛ وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست علی (علیه السلام) را گرفت و ولایت او را آشکارا اعلام کرد، هر دو نفر آنها گفتند: «به خدا قسم این امر از جانب خدا نیست، محمّد (صلی الله علیه و آله) تنها می‌خواهد پسر عموی خودش را بر ما مسلّط کند».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۷۲۶ / الکافی، ج۱، ص۲۹۲/ العیاشی، ج۲، ص۲۶۸؛ «بعد ما سلمتم ... المؤمنین» محذوف و فی موضعه: «یعنی بعد مقاله ... علی (» و «ثم قال لی لما اخذ ... عمّه» محذوف/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۶۵؛ «ثم قال لی لمّا ... عمّه» محذوف)
31.سوره نحل ، آیه 125 :
"ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ "
"با حکمت و اندرزِ نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما؛ و با آنها به روشى که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن. پروردگارت، از هرکسى بهتر مىداند چه کسى از راه او گمراهشدهاست؛ و او هدایتیافتگان را بهتر مىشناسد."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله) : قرآن، پیشوایی هدایتگر است که راهنما و رهبری دارد که با حکمت و پندهای نیکو، [مردم را] به‌سوی قرآن هدایت و دعوت می کند، [آن رهبر من هستم و] پس از من ولی امر بعدی (علی (علیه السلام)) رهبر و ولیّ این امر است؛ او واث علم و حکمت من است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۷۶۸ / بحارالأنوار، ج۲۲، ص۴۸۶)