توضیحات
بسمه تعالی
معرفت و شناخت امام را امام علی (ع) در حدیثی گرانقدر به طارق آموخته اند. در اینجا شرح این عبارت از حدیث که امام حجاب الله است بر مبنای کلام امام علی(ع) و آیات قرآن و روایات بیان می شود.
متن سخنرانی- قسمت دوازدهم:
بسم الله الرحمن الرحیم
5- حجاب الله:
در ادامه حدیث طارق آمده است که امام حجاب الله است.
این موضوع از چند منظر قابل بررسی است. اما برای درک بهتر آن می توانیم به عنوان مثال، پرده ای را در نظر بگیریم که ما بین افراد و چیز دیگری قرار گرفته است. این پرده که حجاب است خود هر دو سمت را می بیند اما افرادی که در یک سمت پرده هستند فقط چیزهایی که در سمت خود هستند را می بینند و از آنچه در پشت پرده می گذرد بی خبرند.
لذا با این تشبیه از آنجا که امام واسطه بین خدا و مردم است به مانند حجاب الله است. از این رو امام چیزهایی را می بیند و درک می کند که مردم دیگر از مشاهده و درک آن عاجزند. به عبارت دیگر امام، تا آنجا که اراده الهی باشد از پشت پرده ها خبر دارد چون خود، حجاب الله است.
5-1: اطلاع از اخبار پنهانی و اموری که برای دیگران در حجاب است:
یکی از این موارد اطلاع از امور و اخباری است که بر دیگران پوشیده است که در اصطلاح عام، علم غیب گفته می شود اما در واقع علم غیب نیست. بعضی برای تفکیک این امور پنهانی با علم غیب خداوند، آن را علم غیب اکتسابی نامیده اند.
در قرآن تاکید شده که علم غیب را فقط خداوند می داند. در سوره نمل آیه 65 آمده است:
"قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللهُ وَ ما یَشْعُرُونَ أَیّانَ یُبْعَثُونَ"
"بگو: «کسانى که در آسمان‌ها و زمین هستند غیب نمى‌دانند جز خدا و نمى‌دانند چه زمانى [در قیامت] برانگیخته مى‌شوند»."
که در آن تاکید شده کسی جز خدا غیب را نمی داند. در توقیع رسیده از امام زمان (عج) هم طبق تفسیر اهل بیت علیهم السلام در این آیه این مطلب آمده که:
وَ مِمَّا خَرَجَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رَدّاً عَلَی الْغُلَاهًِْ مِنَ التَّوْقِیعِ جَوَاباً لِکِتَابٍ کُتِبَ إِلَیْهِ عَلَی یَدَیْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌هِلَالٍ الْکَرْخِیِّ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ تَعَالَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَمَّا یَصِفُونَ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ لَیْسَ نَحْنُ شُرَکَاءَهُ فِی عِلْمِهِ وَ لَا فِی قُدْرَتِهِ بَلْ لَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ غَیْرُهُ کَمَا قَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللهُ وَ أَنَا وَ جَمِیعُ آبَائِی مِنَ الْأَوَّلِینَ آدَمُ وَ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی (علیهم السلام) وَ غَیْرُهُمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ مِنَ الْآخِرِینَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیهم السلام) وَ غَیْرُهُمْ مِمَّنْ مَضَی مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام)إِلَی مَبْلَغِ أَیَّامِی وَ مُنْتَهَی عَصْرِی عَبِیدُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
آنچه از حضرت صاحب الزّمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر ردّ غلّات رسیده توقیعی است که در جواب نامه‌ای که محمّدبن‌علی‌بن هلال کرخی نوشته بود صادر شده، به این مضمون: ای محمّدبن‌علی! خداوند بزرگتر است. از آنچه ایشان می‌ستایند منزّه است. او را ستایش می‌کنم. ما هرگز شریک در علم و قدرت او نیستیم. بلکه غیب را جز او کسی نمی‌داند چنانچه در قرآن کریم فرموده است: قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللهُ و من و تمام پدرانم، آدم و نوح و ابراهیم و موسی و سایر پیامبران (علیهم السلام) و رهبران متأخّر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و حسن و حسین (علیها السلام) و دیگر پیشوایان (علیهم السلام) تا منتهی به زمان و عصر من شده، همه بنده‌ی خدا هستیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۹۲
بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۶۶/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۷۳
لازم به ذکر است که غالیان، یا غُلات (همچنین غُلاة) عنوانی برای گروه‌ها و افراد افراطی در مذهب شیعه است که برخی عقاید افراطی نادرست در مورد ائمه علیهم السلام دارند. عقایدی مثل الوهیت ائمه (ع) و حلول خدا در آنان برخی از عقاید غلات است. و با اینکه برخی آنها را جزو فرق شیعه قرار دادند اما برخی فقهای شیعه، غلات را خارج از فرقه‌های شیعی و حتی مسلمانان دانسته و آنان را به اجماع کافر دانسته‌ند (به نقل از ویکی شیعه).
اما امام علی(ع) اخبار پنهانی که صرفا برای ما غیبی است اما در واقع علم غیب نیست و امام که حجاب الله است آنها را می داند را این گونه از علم غیب خداوند (که همان علم غیب واقعی است) تفکیک کرده اند:
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فی نهج البلاغه: قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ لَقَدْ أُعْطِیتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عِلْمَ الْغَیْبِ فَضَحِکَ وَ قَالَ لِلرَّجُلِ وَ کَانَ کَلْبِیّاً یَا أَخَا کَلْبٍ لَیْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَیْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِی عِلْمٍ وَ إِنَّمَا عِلْمُ الْغَیْبِ عِلْمُ السَّاعَهًِْ وَ مَا عَدَّدَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِقَوْلِهِ إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ الْآیَهًَْ فَیَعْلَمُ سُبْحَانَهُ مَا فِی الْأَرْحَامِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی أَوْ قَبِیحٍ أَوْ جَمِیلٍ أَوْ سَخِیٍّ أَوْ بَخِیلٍ أَوْ شَقِیٍّ أَوْ سَعِیدٍ وَ مَنْ یَکُونُ فِی النَّارِ حَطَباً أَوْ فِی الْجِنَانِ لِلنَّبِیِّینَ مُرَافِقاً فَهَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ الَّذِی لَا یَعْلَمُهُ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ فَعِلْمٌ عَلَّمَهُ اللَّهُ نَبِیَّهُ فَعَلَّمَنِیهِ وَ دَعَا لِی بِأَنْ یَعِیَهُ صَدْرِی وَ تَضْطَمَّ عَلَیْهِ جَوَانِحِی.
امام علی (علیه السلام)- در نهج البلاغه: یکی از اصحاب گوید: «ای امیرمؤمنان! آیا به تو علم غیب داده‌اند»؟ امام (علیه السلام) خندید و به آن مرد که از طایفه‌ی بنی‌کلب بود فرمود: «ای برادر کلبی! این اخباری که اطّلاع می‌دهم علم غیب نیست، علمی است که از دارنده‌ی علم غیب آموخته‌ام، همانا علم غیب علم قیامت است و آنچه خدا در گفته‌ی خود آورده: آگاهی از زمان قیام قیامت مخصوص خداست. (لقمان/ ۳۴) خدا باران را نازل کرده و آنچه در شکم مادران است می‌داند و کسی نمی‌داند که فردا چه خواهد کرد؟ و در کدام سرزمین خواهد مرد؟ پس خداوند سبحان، از آنچه در رحم مادران است، از پسر یا دختر، از زشت یا زیبا، سخاوتمند یا بخیل، سعادتمند یا شقی آگاه است و از آن کسی که آتشگیره‌ی آتش جهنّم است یا در بهشت همسایه و دوست پیامبران (علیهم السلام) است، از همه‌ی این‌ها آگاهی دارد. این است آن علم غیبی (ذاتی) که غیر از خدا کسی نمی‌داند. جز این‌ها، علومی است که خداوند به پیامبرش تعلیم داده (علم غیب اکتسابی) و او به من آموخته است، پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای من دعا کرد که خدا این دسته از علوم و اخبار را در سینه‌ام جای دهد و اعضاء و جوارح بدن من از آن پر گردد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۹۲
بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۰۳/ نورالثقلین؛ «جوارحی» بدل «جوانحی»
امام صادق(ع) از امام باقر (ع) و ایشان از پیامبر(ص) روایت فرموده اند که:
... وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیِّهِ (أَنْ لَا یَبْقَی فِی غَیْبِهِ وَ سِرِّهِ وَ مَکْنُونِ عِلْمِهِ شَیْئاً إِلَّا یُنَاجِی بِهِ عَلِیّا (.
... پس خداوند به پیغمبر (خود وحی کرد: «هر غیب و رازی که به‌سوی تو فرستاده‌ایم، حتما علی (را بر آنها آگاه ساز».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۰۶
بحار الأنوار، ج۴۶، ص۳۰۸
5-2: اطلاع از موجوداتی که برای دیگران در حجاب اند و ارتباط با آنها
نوع دیگری از علم به امور پنهانی، اطلاع و ارتباط با موجوداتی است که نسبت به چشم ما در حجاب قرار گرفته اند و چشم ما آنها را نمی بیند مانند جن ها، فرشتگان و موجوداتی از این قبیل. اما امام که خود حجاب است و قادر به دیدن پشت پرده هاست آنها را می بیند و نه تنها آنها را می بیند بلکه به آنها هم علم دارد هم با آنها ارتباط دارد.
نمونه ای از این موجودات پنهانی جن ها هستند که پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام آنها را می دیدند و با آنها ارتباط برقرار می کردند. در قرآن داریم که عده ای از جن ها کافر هستند و عده ای هم مسلمان اند و در نتیجه تسلیم اوامر اهل بیت علیهم السلام هستند.
اما اهل بیت علیهم السلام با جنیان ارتباط دارند چرا که امام، ولایت بر کل موجودات و مخلوقات عالم دارد و پیمان ولایت ائمه علیهم السلام از کل مخلوقات عالم گرفته شده است. لذا برخی موجودات اگر چه برای ما در حجاب و آن سوی پرده چشم ما هستند اما برای امام نه تنها قابل مشاهده اند بلکه امام هم بر آنها علم و هم بر آنها ولایت دارد.
بزرگانی مانند شیخ مفید(ره)، شیخ طبرسى(ره)، ابن‌شهرآشوب(ره) و دیگر محدثان، گزارش‌های تاریخی زیادی درباره مبارزه امیرالمومنین(علیه السلام) با جنیان داده اند و این گزارش ها در کتب به جا مانده از علما و نامداران شیعه وجود دارد.
مصداق دیگر موجودات پنهانی یا به اصطلاح غیبی، ملائکه است. در احادیث آمده است که ملائکه بر ائمه علیهم السلام نازل می شدند وارد منازل آنها می شدند بر پشتی هایشان تکیه می کردند و یکی از عناوینی که در زیارت جامعه کبیره است این است که امام "مختلف الملائکه" یعنی محل آمد و رفت ملائکه است. همچنین در سوره قدر داریم که در شب قدر "تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ" ("فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می‌شوند". ) این اتفاق، هر ساله است و این طور نبوده که یک بار اتفاق افتاده باشد و تمام شده باشد زیرا فعل تنزل فعل مضارع است و استمرار دارد. پس ملائکه و روح بعد از پیامبر(ص) بر چه کسی نازل می شوند؟ در نتیجه بر امام زمان هر عصری نازل می شوند. (امام باقر(علیه السلام) به شیعیان امر فرمودند برای حقانیت مکتب اهل بیت به سوره قدر استدلال کنید که پیروز خواهید شد به خدای متعال قسم سوره قدر بعد از رسول خدا(ص) حجت خدای تبارک و تعالی بر بندگان است. ای گروه شیعیان به سوره دخان استدلال کنید که این سوره بعد از رسول خدا مخصوص اولوا الامر و امامان می‌باشد «(الکافی (ط – الإسلامیة)، ج ۱، ص: ۲۴۹»)). همچنین داریم که ملائکه در اصحاب امام زمان(عج) حضور دارند.
در حدیثی از مام باقر(ع) نقل شده است:
«گویا می‌بینم او را که از مکّه به سوی کوفه حرکت کرده با پنج هزار ملائکه، جبرئیل از طرف راست او و میکائیل از طرف چپ او و مؤمنان در جلو او و لشکر خود را در بلاد متفرّق می‌کند».
لذا ملائکه از چشم ما در حجاب اند اما حجاب الله آنها را می بیند و با آنها ارتباط دارد.
5-3: امام حجاب بین خدا و مردم در دریافت و فهم احکام الهی
امام واسطه دریافت و ابلاغ دستورات و اوامر خداوند به مردم بعد از پیامبر(ص) است چرا که مردم نمی توانند مستیما دستورات را از خداوند دریافت کنند. درواقع، دریافت دستورات از خداوند از طریق پیامبر(ص) صورت گرفته و پیامبر(ص) تمام آنچه را دریافت کرده در اختیار امام علی(ع) قرار داده و به این ترتیب به امامان بعد منتقل شده است. لذا امام از آنجا که واسطه بین مردم و خدا در دریافت و فهم احکام الهی است لذا امام، حجاب الله است.
5-4: امام حجاب خدا در شناخت خداوند
قبلا گفتیم که امام آیت الله است و بزرگترین آیه خداست. همچنین گفتیم که امام جنب الله، یدالله، عین الله است. در واقع از آنجا که انسانها نمی توانند خدا را ببینند و او را بشناسند کافی است برای پی بردن به حضور و وجود خدا و پی بردن به صفات الهی، امام را ببینند چرا که امام مظهر صفات الهی برای مخلوقات است.
5-5: امام حجاب خدا در پذیرش اعمال
قبلا گفته شد که پذیرش ولایت شرط قبولی اعمال بندگان توسط خداوند است. لذا امام حجاب الله است و رسیدن به خدا صرفا از طریق امام و پذیرش ولایت او امکان پذیر است.
5-6: امام واسطه فیض و وساطت کننده استجابت دعا
چه بسا دعاهایی که به واسطه دعا و وساطت امام به استجابت می رسد و چه بسیار گناهانی که به واسطه استغفار امام و وساطت ایشان بخشیده می شود. در حدیثی از امام علی(ع) آمده است:
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَکْنُونُ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا أَجَابَ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْمَکْتُوبَهًُْ عَلَی الْعَرْش ... نَحْنُ وَ اللَّهِ الْکَلِمَاتُ الَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَیْه.
امام علی ( ما همان اسمی هستیم که در خزانه‌ی الهی نهاده شده و پنهان است و ما همان الْأَسْماءُ الحُسْنی هستیم که وقتی به‌وسیله‌ی آنها از خدای متعال درخواست شود، اجابت می‌کند. ما همان اسماء نوشته‌شده بر عرش الهی هستیم ... و ما همان کلماتی هستیم که آدم (از پروردگارش دریافت کرد و خداوند توبه او را پذیرفت(بقره/۳۷).
لذا امام حجاب الله است. حجابی که از پس آن خداوند فیض بیشماری را نصیب به متوسلین به آنها می کند و دعاهای ایشان را به سبب واسطه گری آنان به استجابت می رساند و گناهان ایشان را به واسطه آنان می بخشد.