توضیحات
بسمه تعالی
معرفت و شناخت امام را امام علی (ع) در حدیثی گرانقدر به طارق آموخته اند. در اینجا شرح این عبارت از حدیث که امام نورالله، الشمس و القمر و النهار است بر مبنای کلام امام علی(ع) و آیات قرآن و روایات بیان می شود.
متن سخنرانی معرفت و شناخت امام- شرح حدیث طارق- قسمت دهم- نورالله-3:
بسمه تعالی
چون علم هم نور است و داریم أَلْعِلْمُ نُورٌ یقْذِفُهُ اللّه فِی قَلْبِ مَنْ یشآء
علم، نوری است که خداوند به قلب هر کس که بخواهد می افکند.
لذا یک بحث کوتاهی در مورد نور علم امام داشته باشیم.
۴-8- نور علم:
نور علم امام بسیار وسیع و زیاد است و برای اینکه به تفاوت میزان علم امام نسبت به علم دیگران پی ببریم باید گفت که در ماجرای حضرت سلیمان(ع) که می خواست تخت بلقیس را حاضر کند، یکی از اطرافیانش گفت که: «پیش از آنکه چشم بر هم زنی، آن را نزد تو خواهم آورد! قرآن در مورد این فرد در قسمت اول آیه 40 سوره نمل فرموده که:
"قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ...."
" (امّا) کسی که دانشی از کتاب (آسمانی) داشت گفت: «پیش از آنکه چشم بر هم زنی، آن را نزد تو خواهم آورد!»..."
به واژه علم من الکتاب دقت کنید. این فرد تمام علم کتاب را نداشته اما علمی از علم کتاب را داشته است.
اما در مورد امام علی(ع) در قرآن آمده که تمام علم کتاب نزد ایشان است. در سوره رعد آیه 43 می خوانیم:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا ۚ قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ
آنها که کافر شدند می‌گویند: «تو پیامبر نیستی!» بگو: «کافی است که خداوند، و کسی که علم کتاب (و آگاهی بر قرآن) نزد اوست، میان من و شما گواه باشند!»
در مورد این که کسی که علم کتاب نزد اوست امام علی(ع) است و برای مقایسه تمام علم کتاب امام با مقداری از علم کتاب کسی که تخت بلقیس را کمتر از یک چشم بر هم زدن جابجا کرد روایت زیر آمده است:
در این زمینه روایت داریم:
الصّادق (علیه السلام)- عَن ابْنِ‌أُذَیْنَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ هُوَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سُئِلَ عَنِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَعْلَمُ أَمِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ فَقَالَ مَا کَانَ عِلْمُ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ عِنْدَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ إِلَّا بِقَدْرِ مَا تَأْخُذُ الْبَعُوضَهًُْ بِجَنَاحِهَا مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ وَ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَلَا إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِی هَبَطَ بِهِ آدَمُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ جَمِیعَ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِیُّونَ إِلَی خَاتَمِ النَّبِیِّینَ فِی عِتْرَهًِْ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابن‌اذنیه نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست (رعد/۴۳)، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. از آن جناب سؤال شد: «کسی که دارای علم کتاب است داناتر است یا کسی که مقداری از علم کتاب را دارد»؟ فرمود: «نسبت علم کسی که مقداری از علم کتاب را دارد به کسی که علم کتاب را دارد، نیست مگر به اندازه‌ای که یک پشه از آب دریا با بال خود بر می دارد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «تمام دانشی را که آدم از آسمان به زمین فرود آورد و همه‌ی امتیازات علمی پیامبران تا خاتم انبیاء، در اختیار عترت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۶ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۱۶۰/ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۴۲۹؛ «و قال امیرالمؤمنین صلوات ... النبیین» محذوف
از طرفی باید دقت داشت که افراد گمراه، ممکن است نور امام یا علم او با را با نور خدا یا علم خدا یکسان در نظر بگیرند که این شرک است همان طور که بلقیس برای خورشید سجده می کرد[1] در حالیکه نور خورشید در مقابل نور خدا بسیار ناچیز است چرا که نور خدا حدی ندارد و در اوهام نمی گنجد. لذا باید دقت شود که تمام نور و تمام علم نیز تنها نزد خداست و بعضی چیزها صرفا در علم غیب خداست.
توضیحات بیشتر راجع به علم امام چون در جای دیگری از حدیث طارق اشاره شده است ان شاا... در جای خودش مطرح می شود.
4-9- خروج از ظلمات به سمت نور و بالعکس:
خداوند در سوره بقره آیه 257:
أللهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ.
خداوند، ولىّ و سرپرست کسانى است که ایمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمت‌ها خارج ساخته، به‌سوى نور مى‌برد. ولى کسانى که کافر شدند، اولیاى آنها طاغوتها هستند؛ که آنها را از نور خارج ساخته، به‌سوى ظلمت‌ها مى‌برند؛ آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند بود.
روایات مطرح در این زمینه عبارتند از:
1: الرّضا (علیه السلام)- اللهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هُمُ الَّذِینَ اتَّبَعُوا آلَ مُحَمَّدٍ (علیه السلام).
امام رضا (علیه السلام) اللهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا [یعنی] ایشان (کسانی که ایمان می‌آورند) کسانی هستند که از خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) تبعیّت کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۰۸
القمی، ج۱، ص۸۴
2: الصّادق (علیه السلام)- فَالنُّورُ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (وَ الظُّلُمَاتُ عَدُوُّهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) نُورِ، آل محمّد (صلی الله علیه و آله) است و ظُلُماتِ، دشمنان ایشان می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۰۸
بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۱۰/ العیاشی، ج۱، ص۱۳۸/ نورالثقلین/ البرهان
3: الصّادق (علیه السلام)- أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اللهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ یَعْنِی مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَی نُورِ التَّوْبَهًِْ وَ الْمَغْفِرَهًِْ لِوَلَایَتِهِمْ کُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) یعنی آنها را از تاریکی‌های گناه بیرون می‌آورد و به نور و توبه و مغفرت موفّق می‌دارد زیرا آنها به امام عادلی که از طرف خداوند معیّن شده اعتقاد پیدا کرده‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۲
الکافی، ج۱، ص۳۷۵/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۰۴/ نورالثقلین/ الغیبهًْ للنعمانی، ص۱۳۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۱۰۲
4-9-1- کسانی که از نور خارج شدند:
در ادامه آیه آمده است:
ولی کسانی که کافر شدند، اولیای آنها طاغوتها هستند؛ که آنها را از نور خارج ساخته، به‌سوی ظلمت‌ها می‌برند
(بقره/ ۲۵۷)
که در تفسیر آن آمده است:
1: الرّضا (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ هُمُ الظَّالِمُونَ آلَ مُحَمَّدٍ (أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ وَ هُمُ الَّذِینَ تَبِعُوا مَنْ غَصَبَهُمْ.
امام رضا (علیه السلام) وَ الَّذِینَ کَفَرُوا ایشان کسانی هستند که به خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) ظلم کردند و أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ شامل کسانی می‌شود که از غاصبان حقّ ائمّه (علیهم السلام) پیروی کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۲
بحارالأنوار، ج۸۹، ص۲۶۳/ القمی، ج۱، ص۸۴
2: الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا عَنَی بِهَذَا أَنَّهُمْ کَانُوا عَلَی نُورِ الْإِسْلَامِ فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا کُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خَرَجُوا بِوَلَایَتِهِمْ إِیَّاهُ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَی ظُلُمَاتِ الْکُفْرِ.
امام صادق (علیه السلام) مقصود آیه این است که آنها نور اسلام دارند ولی هرگاه از یک پیشوای ستمکار که خداوند او را تعیین نکرده تبعیّت کنند، به‌واسطه‌ی این پیروی، از نور اسلام به [سوی] تاریکی کفر خارج می‌شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۲
الکافی، ج۱، ص۳۷۵/ بحارالأنوار، ج۶۴، ص۲۳/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۰۴ و العیاشی، ج۱، ص۱۳۸ و نورالثقلین؛ فیهم: «قال قلت ألیس ... الی الظلمات» زیادهًْ
3: الصّادق (علیه السلام)- عَن إبْن أبی یَعْفُور قَالَ قُلْتُ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَنَی بِهَا الْکُفَّارَ حِینَ قَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ فَقَالَ وَ أَیُّ نُورٍ لِلْکَافِرِ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُخْرِجَ مِنْهُ إِلَی الظُّلُمَاتِ إِنَّمَا عَنَی اللَّهُ بِهَذَا أَنَّهُمْ کَانُوا عَلَی نُورِ الْإِسْلَامِ فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا کُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ خَرَجُوا بِوَلَایَتِهِمْ إِیَّاهُمْ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَی ظُلُمَاتِ الْکُفْرِ.
امام صادق (علیه السلام) إبن‌أبی‌یعفور گوید: از امام (علیه السلام) سؤال کردم: «مگر منظور خداوند درآنجا که می‌فرماید: وَ الَّذِینَ کَفَرُوا، کافران نیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «کافر در زمانی که کفر می‌ورزد چه نوری دارد که خداوند آنها را از نور خارج کند و به تاریکی‌ها ببرد؟! مقصود آیه‌ی شریفه این است که آنها در نور اسلام بودند و بعد از اینکه دنبال پیشوای ستمکاری که از طرف خداوند معیّن نشده رفتند، [خدا] آنها را از نور اسلام بیرون کرده و به ظلمات کفر می‌کشاند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۲
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۰۴/ مستدرک الوسایل، ج۱۸، ص۱۷۴/ العیاشی، ج۱، ص۱۳۸/ نورالثقلین
4: الباقر (علیه السلام)- وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِوَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ نَزَلَتْ فِی أَعْدَائِهِ وَ مَنْ تَبِعَهُمْ أَخْرَجُوا النَّاسَ مِنَ النُّورِ وَ النُّورُ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَصَارُوا إِلَی الظُّلْمَهًِْ وَلَایَهًِْ أَعْدَائِهِ.
امام باقر (علیه السلام) کافران کسانی هستند که ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را انکار کرده‌اند. سرپرست و پیشوای این افراد طاغوت است. این آیه درباره‌ی دشمنان علی (علیه السلام) و پیروانشان می‌باشد که مردم را از نور یعنی همان ولایت علی (علیه السلام)، بیرون برده و به‌سوی ظلمت کشاندند که همان ولایت دشمنان علی (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۴
بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۹۶/ المناقب، ج۳، ص۸۱
5: الصّادق (علیه السلام)- فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْکُفَّارِ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ.
امام صادق (علیه السلام) خدا همراه‌بودن با کفّار را در دوزخ برای ایشان واجب ساخت آنها دوزخیانند و در آن جاودان خواهند بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۴
الکافی، ج۱، ص۳۷۵/ البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۲۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۱۰۲/ مستدرک الوسایل، ج۱۸، ص۱۷۴
6: الصّادق (علیه السلام)- فَأَعْدَاءُ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ هُمُ الْخَالِدُونَ فِی النَّارِ وَ إِنْ کَانُوا فِی أَدْیَانِهِمْ عَلَی غَایَهًِْ الْوَرَعِ وَ الزُّهْدِ وَ الْعِبَادَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) دشمنان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در آتش جاودان هستند؛ حتّی اگر در دین خود در نهایت ورع و تقوی و زهد و عبادت باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۴
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۰۵/ نورالثقلین
7: الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله): أَنَّهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَصْحَابُ النَّارِ؟ قَالَ: مَنْ قَاتَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) بَعْدِی، أُولَئِکَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ مَعَ الْکُفَّارِ فَقَدْ کَفَرُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) آیه‌ی فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ را تلاوت فرمود. به ایشان گفته‌شد: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! اصحاب جهنّم چه کسانی هستند»؟ فرمود: «کسانی که پس از من، علی (علیه السلام) را به شهادت می‌رسانند. اینان در کنار کافران از اصحاب آتش هستند. زیرا به حق، بعد از آنکه به ایشان آمد [و آشکار شد] کافر شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۱۴
الأمالی، ص۳۶۴/ نورالثقلین
سلامتی و فرج حضرت مهدی عج صلوات