بسمه تعالی

معرفت و شناخت امام را امام علی (ع) در حدیثی گرانقدر به طارق آموخته اند. در اینجا شرح این عبارت از حدیث که امام کلمه الله است بر مبنای کلام امام علی(ع) و آیات قرآن و روایات بیان می شود.

متن سخنرانی معرفت و شناخت امام- شرح حدیث طارق- قسمت چهارم- کلمه الله- 4:

بسم الله الرحمن الرحیم

 

5-1- کلمه اساس تشریح علم:

            آن قسمت از علم الهی که بتواند به زبان مخلوقات درآید و قابل فهم توسط انسانها باشد می بایست به وسیله کلمات بیان شود.

 پس همان طور که کلمات پایه و اساس تشریح علم است، امام علی(ع) نیز دروازه ورود به شهر علم می باشد (أنا مدینة العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیأت الباب؛)^[1].

            در سوره لقمان آیه ۲۰ نیز علم در یک راستا با هدایت و کتاب معرفی شده به طوریکه خداوند می فرماید: " أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنيرٍ" ("آيا نديديد خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمين است مسخّر شما كرده، و نعمت‌هاى آشكار و پنهان خود را به‌طور فراوان بر شما ارزانى داشته است؟! ولى بعضى از مردم بدون هيچ علم و هدايت و كتاب روشنگرى درباره‌ی خدا مجادله مى‌كنند.").

در تفسیر قسمت اول آِیه 2 حدیث داریم:

1: امام باقر (علیه السلام)- جابر گوید: مردی آیه: وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً را در حضور امام باقر (علیه السلام) تلاوت نمود. امام فرمود: «نعمت ظاهری، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و آنچه از معرفت خدا و توحید آورده می‌باشد. و امّا نعمت باطنی، ولایت ما اهل بیت (علیهم السلام) و پیمان مودّت ماست. به خدا سوگند! قومی این نعمت ظاهر و باطن را پذیرفتند و قومی دیگر فقط ظاهر آن را پذیرفتند. ازاین‌رو خداوند فرمود: ای فرستاده‌ی [خدا]! آن‌ها که در مسیر کفر شتاب می‌کنند و با زبان می‌گویند: «ایمان آوردیم» و قلب آن‌ها ایمان نیاورده. (مائده/۴۱). پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام نزول آن خوشحال گردید؛ زیرا خداوند ایمان آن‌ها را مگر با ولایت و محبّت ما نمی‌پذیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۰

بحار الأنوار، ج۲۴، ص۵۲/ نورالثقلین/ البرهان/ القمی، ج۲، ص۱۶۵؛ «فانزل الله ... ولایتنا و محبتنا» محذوف

 

2:

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ سَیِّدِی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً فَقَالَ النِّعْمَهًُْ الظَّاهِرَهًُْ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنَهًُْ الْإِمَامُ الْغَائِبُ.

امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌زیاد ازدی نقل می‌کند: از مولایم امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً سؤال کردم. فرمود: «نعمت ظاهری، امام ظاهر است و نعمت باطنی امام غائب (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۶۰

بحار الأنوار، ج۲۴، ص۵۳/ الخرایج والجرایح، ج۳، ص۱۱۶۵/ الصراط المستقیم، ج۲، ص۲۲۹/ کفایهًْ الأثر، ص۲۷۰/ کمال الدین، ج۲، ص۳۶۸/ نورالثقلین/ المناقب، ج۴، ص۱۸۰/ البرهان

 

در قسمت دوم آمده که کسانی درباره خدا مجادله می کنند که از علم و از هدایت و کتاب بی بهره اند و این 3 تا در کنار هم آمده اند، که هم علم هم هدایت هم کتاب هر 3 به همان بحث امام و امامت باز میگردد. در واقع بی توجهی به امام یعنی بی توجهی به علم و هدایت و کتاب که نتیجه آن مجادله درباره خداست.  

 

6-1-کلمه اساس قیام به عدالت:

امام همان کلمه و در نتیجه همان کتاب ناطقی است که و از طرفی همان میزانی است که مردم باید طبق آن قیام به عدالت کنند همان طور که خداوند در آیه ۲۵ سوره حدید می فرماید: " لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَديدَ فيهِ بَأْسٌ شَديدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ" ("ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب آسمانى و ميزان [شناسايىِ حق از باطل و قوانين عادلانه] نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند؛ ...) که در اینجا هم کتاب ناطق امام است و هم میزان امام است چرا که امام باقر(ع) فرمودند ما میزانیم.... پس امام پایه و اساس قیام به عدالت است.

 

متن روایت:

امام باقر (صلی الله علیه و آله)- سعد از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: ما سبیل الله هستیم؛ ما همان راهی هستیم که هرکس وارد آن شد، حصاری به دور او پیچیده می‌شود و حصار همان امام است، روز قیامت در میزان اعمالش صخره‌ای خواهد بود که از آسمان‌ها و زمین‌های هفت گانه و آنچه روی آن‌ها و میان آن‌ها و در زیر آن‌هاست، سنگین‌تر است. گفتم: «ای ابو جعفر! میزان چیست»؟ فرمود: «ای سعد! ژرف‌نگری و وسعت نظرت افزون شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همان صخره است و ما میزانیم و خداوند عزّوجلّ در شأن امام فرمود: لیَقُومَ النَّاسُ بِالقِسْطِ و هرکس در برابر امام تکبیرکنان بگوید: لا اله لا الله وحده لا شریک له؛ خداوند رضوان اکبر را برای او در نظر می‌گیرد و کسی که رضوان اکبر را برای او در نظر بگیرد، او را با ابراهیم (علیه السلام) و محمّد (صلی الله علیه و آله) و پیامبران را در دارالجلال همراه می‌کند». گفتم: «دارالجلال چیست»؟ فرمود: «ما دارالجلال هستیم. و این کلام خداوند عزّوجلّ است: [آری،] این سرای آخر تو را [تنها] برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری‌جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است! (قصص/۸۳) سعد، ما همان عاقبت هستیم و خداوند عزّوجلّ درباره‌ی دوستی ما برای تقواپیشگان می‌فرماید: پربرکت و زوال‌ناپذیر است نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو! (الرّحمن/۷۸) ما همان جلال و کرامت خداییم و خداوند تبارک و تعالی بندگان را به‌وسیله‌ی اطاعت از ما گرامی داشته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۶۰۶

مختصرالبصایر، ص۱۸۱

 

7-1- اسمای الهی:

            از آنجا که امام کلمه است پس امام پرتوی از  اسمای الهی، آگاه و بهره مند از اسامی حسنای الهی و آگاه و بهره مند از اسم اعظم است.

یک شاهد آن هم سوره حاقه آیه 52- [2] می باشد که در تفسیر این آیه آمده که امام علی (ع) با خواندن اسم اعظم خورشید که غروب کرده بود برایشان به اذن الله برگردانده شد .

نکته: ما هر جا می گوییم در تفسیر آمده منظور تفسیر اهل بیت علیهم السلام است. که هم نسخه کتاب چاپی اش موجود است هم به صورت آنلاین در سایت   هست و هم یک اپلیکیشن قرآنی هست که بر مبنای همین تفسیر است و بعضی از احادیث مندرج در سایت و کتاب در اپلیکیشن موبایل هم آمده است. بنابراین می توانید هم از نسخه آنلاین و هم از فرمت های دیگر این کتاب تفسیر که از کلام اهل بیت علیهم السلام است استفاده کنید. خوبی این تفسیر این است که هیچ متنی از نویسنده مبنی بر تفسیر آیات ندارد و صرفا روایات موجود مرتبط با هر آیه ذیل آن آمده است لذا از قضاوت های شخصی به دور است.

اما اسمای حسنی بودن امام:

امام علی(ع) فرمودند:"من به راه‌های آسمان‌ها از راه‌های زمین آشناترم. ما اسم ذخیره شده و مخفی [خداوند] هستیم؛ ما بهترین نام‌ها هستیم که وقتی از خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی آن درخواست شود، اجابت کند" (بحث توسل)

و فرمودند: "منم نام‌های نیکوی خداوند، نام‌های بالای او و نشانه‌های بزرگ او”(۲-۵). تفسیرش یعنی چی؟

اسم با مسمی متفاوت است. همان طور که وقتی می گوییم نان یا آب می خواهیم منظورمان کلمه آب یا نان نیست بلکه مفهوم آن است یعنی منظور ما همان چیز خوردنی و نوشیدنی است. اما نیاز داریم برای رساندن آن مفهوم از یک کلمه ای استفاده کنیم پس این کلمه واسطه بین ما و آن مفهوم است.

حالا ما اسمای حسنی خدا هستیم یعنی چی؟ امام علی(ع) این طور فرمودند: ما بهترین نام‌ها هستیم که وقتی از خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی آن درخواست شود، اجابت کند"   از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمودند: "ما آن اسمای حسنی هستیم که خداوند عملی را از بندگان قبول نخواهد کرد مگر با معرفت ما،

در ادامه فرمودند: به خدا قسم! ما همان کلماتی هستیم که آدم (علیه السلام) از خدا فراگرفت و بعد توبه‌اش پذیرفته شد.”

پس معنای اسمای حسنی بودن یعنی واسطه بودن در پذیرش عمل ما توسط خداوند، واسطه شدن در قبولی دعا و واسطه شدن در قبولی توبه.

 

احادیث زیر در این زمینه آمده است:

1. أمیرالمومنین (علیه السلام)- إِنِّی لَأَعْرَفُ بِطُرُقِ السَّمَاوَاتِ مِنْ طُرُقِ الْأَرْضِ نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَکْنُونُ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا أَجَابَ.

امام علی (علیه السلام) من به راه‌های آسمان‌ها از راه‌های زمین آشناترم. ما اسم ذخیره شده و مخفی [خداوند] هستیم؛ ما بهترین نام‌ها هستیم که وقتی از خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی آن درخواست شود، اجابت کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۸۲

بحارالأنوار، ج۲۷، ص۳۸

 

2-

أمیرالمومنین (علیه السلام)- أَنَا أَسْمَاءُ اللَّهِ الْحُسْنَی وَ أَمْثَالُهُ الْعُلْیَا، وَ آیَاتُهُ الْکُبْرَی.

امام علی (علیه السلام)- منم نام‌های نیکوی خداوند، نام‌های بالای او و نشانه‌های بزرگ او.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۸۲

مختصرالبصایر، ص۱۳۲

 

3-

الباقر (علیه السلام)- نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی الَّتِی لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الْکَلِمَاتُ الَّتِی تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَیْه.

امام باقر (علیه السلام)- ما آن اسمای حسنی هستیم که خداوند عملی را از بندگان قبول نخواهد کرد مگر با معرفت ما، به خدا قسم! ما همان کلماتی هستیم که آدم (علیه السلام) از خدا فراگرفت و بعد توبه‌اش پذیرفته شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۸۲

بحارالأنوار، ج۲۵، ص۵)