بسمه تعالی

معرفت و شناخت امام را امام علی (ع) در حدیثی گرانقدر به طارق آموخته اند. در اینجا شرح این عبارت از حدیث که امام کلمه الله است بر مبنای کلام امام علی(ع) و آیات قرآن و روایات بیان می شود.

 

متن سخنرانی معرفت و شناخت امام- شرح حدیث طارق- قسمت پنجم- کلمه الله- 5:

بسم الله الرحمن الرحیم

1-8- کلمه پایه کتابت ایمان در قلبها:

            هر کتابتی به وسیله کلمات انجام می شود

و از طرفی ایمان واقعی را طبق سوره مجادله آیه ۲۲ [1] خداوند بر قلوب مومنین نوشته است در آنجا که می فرماید:"... كَتَبَ في قُلُوبِهِمُ الْإيمانَ ...".

اما ایمان واقعی که خداوند آن را بر دل مومنین (و به طور کامل آن در امام) نوشته و با روحی از جانب خود، ایشان را تایید می فرماید (۱-۱ تا ۱-۱۶) ایمانی است که نه تنها شرط آن پذیرش ولایت معصومین علیهم السلام است بلکه با رعایت تولی و تبری است

 یعنی ایمان را در دل کسانی ایجاد می کند که با دشمنان امام که همان دشمنان خداوند و رسولش می باشند دوستی نمی کنند هرچند ایشان از پدران يا پسران يا برادران يا خويشاوندانشان باشند (۱-۱۷ تا ۱-۲۰). در ادامه این آیه خداوند اینچنین مومنینی را " حِزْبُ اللهِ" معرفی می کند(۱-۲۱ تا ۱-۲۳).

اما این ایمان را خود خداوند بر قلبها بر اساس میزان مودت شان با اهل بیت علیهم السلام و تبری از دشمنان ایشان ایجاد می کند لذا در قسمتی از آیه ۷ سوره حجرات[2] می فرماید:"... وَ لكِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ ..." ("... ولى خداوند ايمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دل‌هايتان زينت بخشيده، و كفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است؛..."). حالا ایمان و کفری که در این ایه آمده چیه؟ احادیث زیر را داریم:

 

1. الباقر (علیه السلام)- حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْرٌ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) نقل‌کرد که فرمود: «حبّ ما ایمان و بغض و کینه‌ی ما کفر است»؛ آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۴

بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۸/ فرات الکوفی، ص۴۲۸

 

2-

الباقر (علیه السلام)- حُبُّ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ نِفَاقٌ ثُمَّ قَرَأَ وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ إِلَی قَوْلِهِ نِعْمَهًًْ.

امام باقر (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) نقل‌شده که فرمود: «دوستی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) ایمان و دشمنی او نفاق (دو رویی) است». آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ ...

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۴

بحارالأنوار، ج۳۹، ص۲۹۳

 

3-

الصّادق (علیه السلام)- وَ قَالَ لَهُ زِیَادٌ الْأَسْوَدُ: إِنِّی أُلِمُ بِالذُّنُوبِ فَأَخَافُ الْهَلَکَهًَْ ثُمَّ أَذْکُرُ حُبَّکُمْ فَأَرْجُو النَّجَاهًَْ. فَقَالَ (علیه السلام): وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ؟ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ قَالَ: إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام)- زیاد اسود به امام‌صادق (علیه السلام) عرض کرد: «من به‌یاد گناهانم می‌افتم و میترسم که هلاک شوم؛ بعد به یاد محبّت [خود نسبت به] شما می‌افتم و امیدوار به نجات می‌شوم». امام (علیه السلام) فرمود: «آیا دین چیزی جز محبّت است؟ خداوند فرموده: حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ؛ و فرموده: بگو: اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد (آل عمران/۳۱)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۲

بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۲۲

 

4-

أمیرالمومنین (علیه السلام)- إِنَّمَا حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ شَیْءٌ یَکْتُبُهُ اللَّهُ فِی أَیْمَنِ قَلْبِ الْمُؤْمِنِ وَ مَنْ کَتَبَهُ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ لَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ مَحْوَهُ أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ فَحُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ الْإِیمَانُ.

امام علی (علیه السلام)- محبّت با ما اهل بیت چیزی است که در قسمت راست قلب مؤمن نوشته می‌شود و قلب هرکسی را که خداوند با محبّت و ولای ما نقش بست هیچ‌کس را یارای آن نیست که محوش کند آیا نشنیده‌ای که خداوند می‌فرماید: أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ محبّت به ما اهل بیت ایمان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۶۸

بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۵۰/ البرهان/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۳۳۰

 

5-

الحسین (علیه السلام)- عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ قَالَ لِلْحُسَیْنِ (علیه السلام) التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِکَ یَا حُسَیْنُ (علیه السلام) هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بِالْحَقِّ الْمُظْهِرُ لِلدِّینِ الْبَاسِطُ لِلْعَدْلِ قَالَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَقُلْتُ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ إِنَّ ذَلِکَ لَکَائِنٌ فَقَالَ (علیه السلام) إِی وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالنُّبُوَّهًِْ وَ اصْطَفَاهُ عَلَی جَمِیعِ الْبَرِیَّهًِْ وَ لَکِنْ بَعْدَ غَیْبَهًٍْ وَ حَیْرَهًٍْ لَا تَثْبُتُ فِیهَا عَلَی دِینِهِ إِلَّا الْمُخْلِصُونَ الْمُبَاشِرُونَ لِرَوْحِ الْیَقِینِ الَّذِینَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُمْ بِوَلَایَتِنَا وَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ.

امام حسین (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «ای حسین (علیه السلام) نهمین فرزند تو قائم (بر حق است، او دین را ظاهر کرده و عدل را در زمین جاری می‌کند». عرض کردم: «این قضیّه عملی خواهد شد»؟ فرمود: «آری به خداوندی که محمّد (صلی الله علیه و آله) را به‌راستی برگزید و او را به نبوّت مبعوث کرد، ولیکن او غیبت طولانی خواهد داشت که جز مردان مخلص که روح یقین در کالبد آن‌ها جای دارد در عقیده‌ی خود ثابت نخواهند ماند، و اینان افرادی هستند که خداوند میثاق ولایت ما را از آنان اخذ کرده خدا ایمان را بر صفحه دل‌هایشان نوشته و با روحی از ناحیه‌ی خودش آن‌ها را تأیید فرموده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۶۸

بحارالأنوار، ج۵۱، ص۱۱۰/ نورالثقلین

 

6-

العسکری (علیه السلام)- إِنَّ ابْنِی هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ بَعْدِی وَ هُوَ الَّذِی یَجْرِی فِیهِ سُنَنُ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) بِالتَّعْمِیرِ وَ الْغَیْبَهًِْ حَتَّی تَقْسُوَ قُلُوبٌ لِطُولِ الْأَمَدِ وَ لَا یَثْبُتَ عَلَی الْقَوْلِ بِهِ إِلَّا مَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْه.

امام عسکری (علیه السلام)- فرزند من همان قائم (بعد از من است و همان کسی است که دارای علایم پیغمبران یعنی طول عمر و غیبت طولانی خواهد بود، و بر اثر طولانی‌بودن مدّت غیبتش، دل‌ها قساوت می‌گیرد و جز افرادی که خداوند مهر ایمان بر دلشان زده و با امداد غیبی مؤید داشته کسی در راه اعتقاد به وی ثابت نمی‌ماند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۷۲ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۲۲۴/ نورالثقلین     

 

7-

امام رضا (علیه السلام)- از امام رضا (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: «کمال دین با ولایت ما و بیزاری از دشمنان ماست». سپس صفوانی مینویسد: «باید توجه داشت که ولایت تکمیل نمی‌شود و همچنین محبّت و مودّت خاندان نبوّت خالص نیست، مگر با بیزاری از دشمنانشان، چه خویشاوند او باشد یا غیر خویشاوند. مبادا دلسوزی در این مورد موجب ضعف برائت و بیزاری شود، زیرا خداوند در این آیه می فرماید: لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۶۴

بحارالأنوار، ج۲۷، ص۵۸

خدایا ما را جزو محبین اهل بیت علیهم السلام و دشمن دشمنانشان قرار بده الهی آمین.

 

 

۱-9- امام مرجع تشخیص تاویل کلمات الهی در قرآن:

            قرآن کریم دارای تنزیل و تاویل است که تنزیل علت و واقعه نزول آیات می باشد و تاویل گسترش مصداق آیات است به شرایط مشابه چه در همان زمان و چه در آینده.

اما همان طور که قرآن در ظاهر کتابی است که بر اساس کلمات نازل گشته در معنا و باطن نیز کلمة الله که همان امام معصوم است مرجع تشخیص تاویل و مفهوم شناس و مصداق شناس آیات در اتفاقات زمان حال و آینده است. همان طور که امام علی(ع) بر اساس تاویل قرآن جنگید و در تفسیر آیه ۹ سوره حجرات به این موضوع اشاره شده است. به احادیث زیر توجه کنید:

 

1-

الصّادق (علیه السلام)- سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی (صلی الله علیه و آله) عَنْ حُرُوبِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کَانَ السَّائِلُ مِنْ مُحِبِّینَا فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِخَمْسَهًِْ أَسْیَافٍ ثَلَاثَهًٌْ مِنْهَا شَاهِرَهًٌْ ... وَ سَیْفٌ مِنْهَا مَکْفُوفٌ وَ سَیْفٌ مِنْهَا مَغْمُودٌ ... وَ أَمَّا السَّیْفُ الْمَکْفُوفُ فَسَیْفٌ عَلَی أَهْلِ الْبَغْیِ وَ التَّأْوِیلِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ مِنْکُمْ مَنْ یُقَاتِلُ بَعْدِی عَلَی التَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلَی التَّنْزِیلِ فَسُئِلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ هُوَ فَقَالَ خَاصِفُ النَّعْلِ یَعْنِی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام)- مردی از پدرم در مورد جنگ‌های امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤال کرد، و آن سائل از محبّان ما بود. امام (علیه السلام) در جواب او فرمود: «خداوند محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت با پنج شمشیر؛ سه شمشیر از آن‌ها آخته است و یک شمشیر پیچیده‌شده و نگه داشته‌شده و شمشیر دیگری نیز در غلاف است. امّا منظور از شمشیر برداشته‌شده و غلاف شده؛ شمشیری است که علیه اهل تأویل و مؤمنانی که از جاده صواب منحرف شده‌اند، برکشیده می‌شود. خداوند فرموده است: وإِن طَائِفَتَانِ مِنَ المُؤْمِنِینَ اقْتَتَلوا فَأَصْلحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلی الأُخْرَی فَقَاتِلوا التِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ زمانی که این آیه نازل شد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «همچنان که من امروزه بر سر قرآن با کفّار می‌جنگم، گروهی پس از من بر سر تأویل قرآن خواهند جنگید». از آن حضرت پرسیدند: «منظورتان کیست»؟ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی‌که کفش را وصله می‌زند». منظور آن حضرت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۶

الکافی، ج۵، ص۱۰/ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۱۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۵، ص۲۵/ الخصال، ج۱، ص۲۷۴/ القمی، ج۲، ص۳۲۰/ تحف العقول، ص۲۸۸/ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۱۶۶/ نورالثقلین / البرهان

 

 

2. الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا جَاءَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ وَ هُمْ أَهْلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ هُمُ الَّذِینَ بَغَوْا عَلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَکَانَ الْوَاجِبَ عَلَیْهِ قِتَالُهُمْ وَ قَتْلُهُمْ حَتَّی یَفِیئُوا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ لَوْ لَمْ یَفِیئُوا لَکَانَ الْوَاجِبَ عَلَیْهِ فِیمَا أَنْزَلَ اللَّهُ أَنْ لَا یَرْفَعَ السَّیْفَ عَنْهُمْ حَتَّی یَفِیئُوا وَ یَرْجِعُوا عَنْ رَأْیِهِمْ لِأَنَّهُمْ بَایَعُوا طَائِعِینَ غَیْرَکَارِهِینَ وَ هِیَ الْفِئَهًُْ الْبَاغِیَهًُْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَکَانَ الْوَاجِبَ عَلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنْ یَعْدِلَ فِیهِمْ حَیْثُ کَانَ ظَفِرَ بِهِمْ کَمَا عَدَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی أَهْلِ مَکَّهًَْ إِنَّمَا مَنَّ عَلَیْهِمْ وَ عَفَا وَ کَذَلِکَ صَنَعَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِأَهْلِ الْبَصْرَهًِْ حَیْثُ ظَفِرَ بِهِمْ مِثْلَ مَا صَنَعَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِأَهْلِ مَکَّهًَْ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْل.

امام صادق (علیه السلام)- تأویل این آیه در جنگ جمل روشن گردید. اصحاب جمل مصادیق این آیه بودند که بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) قیام کرده بودند. به همین دلیل جنگ با آن‌ها تا زمان بازگشتشان به پذیرش اوامر الهی واجب بود. اگر به این راه باز نمی‌گشتند، بر اساس حکم قرآن، امام علی (علیه السلام) می‌بایست تا زمان بازگشت به راه راست با آن‌ها می‌جنگید و لحظه‌ای دست از جنگ بر نمی‌داشت. زیرا آن‌ها به اراده‌ی خودشان و بدون هیچ اجباری با او بیعت کرده بودند. آن‌ها همان گروه سرکش و نافرمان مذکور در این آیه هستند. به همین دلیل وظیفه امام علی (علیه السلام) آن بود که در هرجا که به آن‌ها دست می‌یافت، بر اساس عدالت با آن‌ها رفتار کند. همچنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز درباره‌ی مردم مکّه راه عدالت را در پیش گرفت و با منّت‌نهادن بر آن‌ها، ایشان را مورد عفو خویش قرار داد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز پس از پیروزی بر سپاهیان جمل دقیقاً رفتاری مانند رفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقابل مردم مکّه در پیش گرفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۶

الکافی، ج۸، ص۱۷۹/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۶۵/ مستدرک الوسایل، ج۱۱، ص۶۶/ نورالثقلین/ البرهان

 

1-10- کلمه باقیه:

            خداوند در سوره زخرف آیه ۲۸ که می فرماید: " وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً في عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ " ("او كلمه‌ی توحيد را كلمه‌ی پاينده‌اى در نسل‌هاى بعد از خود قرار داد، شايد [به‌سوى خدا] بازگردند")، در واقع امامت را کلمه باقیه (پاینده) ای در نسل حضرت ابراهیم (ع) می داند که مایه بازگشت مردم به سوی خدای یکتاست.

احادیث زیر را در این زمینه داریم:

1: تفسیر سوره زخرف آیه ۲۸:

الصّادق (علیه السلام)- قِیلَ الْکَلِمَهًُْ الْبَاقِیَهًُْ فِی عَقِبِهِ الْإمَامَهًُْ إلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ..

امام صادق (علیه السلام)- کَلمَةً بَاقِیةً امامت است تا روز قیامت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸

بحارالأنوار، ج۱۲، ص۲۷/ نورالثقلین/ معانی الأخبار، ص۱۳۱ و البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۴۱/ الخصال، ج۱، ص۳۰۴/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص۱۱۵/ کمال الدین، ج۲، ص۳۵۸

 

2-

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ قَالَ إِنَّهَا فِی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَلَمْ یَزَلْ هَذَا الْأَمْرُ مُنْذُ أَفْضَی إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَنْتَقِلُ مِنْ وَالِدٍ إِلَی وَلَدٍ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَی أَخٍ وَ لَا إِلَی عَمٍّ وَ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا وَ لَهُ وَلَدٌ.

امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ فرمود: «امامت در نسل امام حسین (علیه السلام) خواهد بود. از زمانی‌که امامت به امام حسین (علیه السلام) انتقال یافت، همواره این امر از پدر به پسر منتقل می‌شود و از فردی به برادرش یا عمویش انتقال نخواهد یافت و همواره امام در زمان وفاتش دارای پسر خواهد بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۷۹/ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۲۵۸/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۴۰/ نورالثقلین، فیه: «ینقل» بدل «ینتقل»/ البرهان/ علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۷/ کمال الدین، ج۲، ص۴۱۵

 

3-

السّجّاد (علیه السلام)- عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ الْإِمَامَهًُْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیِّبْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

امام سجاد (علیه السلام)- فرمود: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ درباره‌ی ما نازل شده است و امامت تا روز قیامت در نسل امام حسین (علیه السلام) خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۰ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۱۳۴/ نورالثقلین/ کمال الدین، ج۱، ص۳۲۳/ البرهان

 

4-

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَسْنَدَ إِلَی أبی‌هریرهًْ قَوْلِ النبی (صلی الله علیه و آله) أَ لَا أَذْکُرُکُمْ اللَّهَ فِی أَهْلِ بیتی (علیهم السلام). قَالُوا: نِسَاؤُهُ؟ قَالَ: لَا صُلْبُهُ وَ عَصَبَتُهُ فَهُمْ الأئمه (علیهم السلام) الِاثْنَا عَشَرَ الَّذِی ذَکَرَهُمْ فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مگر خداوند [در قرآن] به اهل‌بیت من اشاره نکرده است؟! گفتند: «منظور زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) است [که در قرآن به آن‌ها اشاره شده]». فرمود: «خیر، منظور فرزندان و مردانشان است، همان امامان دوازده‌گانه‌ای که خداوند در این آیه به آن‌ها اشاره کرده و فرموده است: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۰ الصراط المستقیم، ج۲، ص۱۱۴

 

5-

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ حُذَیْفَهًَْ‌بْنِ‌الْیَمَانِ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ عَلَیْنَا فَقَال مَعَاشِرَ أَصْحَابِی أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ فَمَنْ عَمِلَ بِهَا فَازَ وَ غَنِمَ وَ أَنْجَحَ وَ مَنْ تَرَکَهَا حَلَّتْ بِهِ النَّدَامَهًُْ فَالْتَمِسُوا بِالتَّقْوَی السَّلَامَهًَْ مِنْ أَهْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَکَأَنِّی أُدْعَی فَأُجِیبُ وَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی کَانَ مِنَ الْفَائِزِینَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ کَانَ مِنَ الْهَالِکِینَ فَقُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) عَلَی مَنْ تُخَلِّفُنَا قَالَ عَلَی مَنْ خَلَّفَ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) قَوْمَهُ قُلْتُ عَلَی وَصِیِّهِ یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ (علیه السلام) قَالَ فَإِنَّ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَائِدُ الْبَرَرَهًِْ وَ قَاتِلُ الْکَفَرَهًِْ مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ قُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَکَمْ یَکُونُ الْأَئِمَّهًُْ مِنْ بَعْدِکَ قَالَ عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ تِسْعَهًٌْ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی وَ هُمْ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ مَعَادِنُ وَحْیِهِ قُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَمَا لِأَوْلَادِ الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ قُلْتُ أَ فَلَا تُسَمِّیهِمْ لِی یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ نَظَرْتُ إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَرَأَیْتُ مَکْتُوباً بِالنُّورِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ نَصَرْتُهُ بِهِ وَ رَأَیْتُ أَنْوَارَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْن (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ رَأَیْتُ فِی ثَلَاثَهًِْ مَوَاضِعَ عَلِیا (علیه السلام) علیاً (علیه السلام) عَلِیّاً (علیه السلام) وَ مُحَمَّداً (علیه السلام) مُحَمَّداً (علیه السلام) وَ جَعْفَراً (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ الْحَسَنَ (علیه السلام) وَ الْحُجَّهًَْ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَتَلَأْلَأُ مِنْ بَیْنِهِمْ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فَقُلْتُ یَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ قَرَنْتَ أَسْمَاءَهُمْ بِاسْمِکَ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُمُ الْأَوْصِیَاءُ وَ الْأَئِمَّهًُْ بَعْدَکَ خَلَقْتَهُمْ مِنْ طِینَتِکَ فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ الْوَیْلُ لِمَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ بِهِمْ أُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ بِهِمْ أُثِیبُ وَ أُعَاقِبُ ثُمَّ رَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَسَمِعْتُهُ فِیمَا یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلِ الْعِلْمَ وَ الْفِقْهَ فِی عَقِبِی وَ عَقِبِ عَقِبِی وَ فِی زَرْعِی وَ زَرْعِ زَرْعِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- حذیفهًْ‌بن‌یمان گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای گروه اصحاب! من شما را به تقوای الهی و اطاعت او سفارش می‌کنم، هرکه به این سفارش رفتار کند بهره‌مند و رستگار شده، و هرکه واگذارد پشیمانی بر او رواست، پس به‌وسیله‌ی تقوا و پرهیزکاری از هول‌ها و دهشت‌های قیامت سلامتی طلب کنید، به همین زودی به‌سوی خداوند خوانده می‌شوم و دعوت حق را اجابت می‌کنم، و من دو چیز سنگین در میان شما می‌گذارم؛ کتاب خدا و عترت من اهل بیتم، تا زمانی‌که به آن دو چنگ زنید. هرگز گمراه نشوید، و هرکه به عترت من پس از خودم چنگ زند از زمره‌ی رستگاران؛ و هرکه از ایشان دوری و تخلّف کند از زمره‌ی نابودشدگان است». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پس از خود، ما را بر چه کسی سفارش و دستور می‌فرمایی»؟ فرمود: «موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) به چه کسی مردم را پس از خودش سفارش و دستور فرمود»؟ عرض کردم: «بر وصیّش یوشع‌بن‌نون». فرمود: «به‌درستی وصیّ و خلیفه‌ی من پس از من علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)، پیشوای نیکوکاران و کشنده کافران است هرکس یاریش کند یاری شده؛ و هرکه دست از یاریش بردارد یاری نخواهد شد». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امامان بعد از تو چند نفر خواهند بود»؟ فرمود: «به عدد نقیبان بنی‌اسرائیل، نه نفر از صلب حسین (علیه السلام) هستند که خداوند علم و فهم مرا به آن‌ها عطا فرموده، ایشان خزانه‌های علم خدا و معادن وحی او هستند». عرض کردم: «پس برای فرزندان حسن (علیه السلام) چه مزیّتی است»؟ فرمود: «خدای تعالی امامت را در فرزندان حسین (علیه السلام) قرار داده و این است سخن خدای متعال: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیا نامشان را برای من بیان نمی‌کنی»؟ فرمود: «چرا چون من به آسمان برده شدم به ساق عرش نظر کردم دیدم به نور نوشته شده بود: خدایی جز خدای یگانه نیست، محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، او را به‌واسطه‌ی علی (علیه السلام) مدد کرده و به‌وسیله‌ی او یاریش نمودم؛ و نور حسن و حسین و فاطمه (علیهم السلام) را دیدم، و در سه جا علی، علی، علی و محمّد، محمّد، و جعفر و موسی و حسن (علیهم السلام) و حجّت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را دیدم که در میان ایشان چون ستاره درخشانی می‌درخشید». عرض کردم: «پروردگارا! اینان چه کسانی هستند که نامشان را به نام خود همراه کرده‌ای»؟ فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) ایشان اوصیاء و امامان بعد از تو هستند آن‌ها را از طینت تو خلق کرده‌ام، خوشا به حال کسی که ایشان را دوست دارد و وای به حال کسی که ایشان را دشمن دارد، به‌واسطه‌ی آن‌ها باران می‌فرستم و به سبب آن‌ها ثواب می‌دهم و عقاب می‌کنم». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست به‌سوی آسمان بلند کرد و دعاهایی خواند، شنیدم می‌گوید: «پروردگارا! علم و فقه را در فرزندان و فرزندان فرزندان من و زراعت و زراعت زراعت من قرار بده».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۲ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۳۳۱/ کفایهًْ الأثر، ص۱۳۶

 

6-

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمِ‌بْنِ‌قَیْسٍ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ نَحْنُ فِی الْمَسْجِدِ فَاحْتَوَشْنَاهُ فَقَال سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی سَلُونِی عَنِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ فِی الْقُرْآنِ عِلْمَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لَمْ یَدَعْ لِقَائِلٍ مَقَالًا وَ لَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ لَیْسُوا بِوَاحِدٍ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ وَاحِداً مِنْهُمْ عَلَّمَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِیَّاهُ وَ عَلَّمَنِیهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ لَا یَزَالُ فِی عَقِبِهِ إِلَی یَوْمِ تَقُومُ السَّاعَهًُْ ثُمَّ قَرَأَ وَ بَقِیَّهًٌْ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی (علیه السلام) وَ آلُ هارون (علیه السلام) تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَهًُْ فَأَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِمَنْزِلَهًِْ هارون (علیه السلام) مِنْ مُوسَی (علیه السلام) إِلَّا النُّبُوَّهًَْ وَ الْعِلْمَ فِی عَقِبِنَا إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَهًُْ ثُمَّ قَرَأَ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ ثُمَّ قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَقِبَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) عَقِبُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ عَقِبُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام علی (علیه السلام)- سلیم‌بن‌قیس گفت: روزی حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) وارد مسجد شد، ما اطراف آن جناب را گرفتیم، فرمود: «از من بپرسید قبل از اینکه مرا نیابید، از قرآن بپرسید در قرآن دانش پیشینیان و آیندگان هست جای ایرادی برای کسی نگذاشته و تأویل آن را جز خدا و راسخین در علم نمی‌دانند. (آل عمران/۷) راسخین یک نفر نیست بلکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) یکی از راسخین است که خداوند به او تعلیم کرده و او به من آموخته؛ سپس پیوسته در اولاد او تا روز قیامت خواهد بود بعد این آیه را تلاوت کرد: و یادگارهای خاندان موسی و هارون قرار دارد درحالی‌که فرشتگان، آن را حمل می‌کنند. (بقره/۲۴۸) من نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله) مانند هارون هستم نسبت به موسی (علیه السلام) به جز مقام نبوّت. و دانش او در نژاد ما تا دامنه‌ی قیامت است بعد این آیه را تلاوت نمود: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ». بعد فرمود: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عقبه و بازمانده‌ی ابراهیم (علیه السلام) است ما اهل بیت نیز از بازماندگان ابراهیم و محمّد (صلی الله علیه و آله) هستیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۴ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۷۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۴۰/ البرهان

 

7-

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَعَاشِرَ النَّاسِ الْقُرْآنُ یُعَرِّفُکُمْ أَنَ الْأَئِمَّهًَْ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ وَ عَرَّفْتُکُمْ أَنَّهُمْ مِنِّی وَ مِنْهُ حَیْثُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ قُلْتُ لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای مردم! قرآن برای شما بیان کرده که امامان پس از علی (علیه السلام) از میان فرزندان و اعقاب او هستند و من هم به شما شناساندم که آن امامان از نسل علی (علیه السلام) و من هستند، آنجا که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ و هرگز تا هنگامی‌که به آن دو (قرآن و امامان) تمسّک جویید، گمراه نخواهید شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۴ بحارالأنوار، ج۳۷، ص۲۱۵/ الاحتجاج، ج۱، ص۶۵/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۹۸/ نورالثقلین

پس امامت که همان کلمه پاینده است در قرآن در آیه وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ آمده است.