بسمه تعالی
معرفت و شناخت امام را امام علی (ع) در حدیثی گرانقدر به طارق آموخته اند. در اینجا شرح این عبارت از حدیث که امام آیه الله است بر مبنای کلام امام علی(ع) و آیات قرآن و روایات بیان می شود.

متن سخنرانی- قسمت سیزدهم:

بسم الله الرحمن الرحیم

وَ يُريكُمْ آياتِهِ فَأَيَّ آياتِ اللهِ تُنْكِرُونَ

(او آیاتش را همواره به شما نشان می‌دهد؛ پس کدام یک از آیات او را انکار می‌کنید؟)!.

(سوره غافر، آیه 81)

6- آیه الله:

در اینجا وجوه مختلف آیه الله مورد بررسی قرار می گیرد.

۶-1- منظور از آیات، امامان علیهم السلام اند:

در آیه ۸۱ سوره غافر خداوند می فرماید:"

وَ يُريكُمْ آياتِهِ فَأَيَّ آياتِ اللهِ تُنْكِرُونَ (او آیاتش را همواره به شما نشان می‌دهد؛ پس کدام یک از آیات او را انکار می‌کنید؟!).

خداوند امامان را به خلقش نشان داده است و مردم آنها را به چشم ظاهر دیده اند و در موقع غیبت امام زمان(عج) نیز خواص ایشان را می بینند و بقیه نیز حضور او را با چشم دل می توانند ببینند.

همچنین خداوند در سوره نمل آیه ۹۳ فرموده است: "وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها وَ ما رَبُّکَ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلُونَ "("بگو: «ستایش مخصوص خداست، به‌زودى نشانه‌هایش را به شما نشان ‌مى‌دهد تا آن را بشناسید و پروردگار تو از آنچه انجام ‌مى‌دهید غافل ‌نیست»").

علی ابن ابراهیم در تفسیر این آیه آورده است:

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه): سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) إِذَا رَجَعُوا یَعْرِفُهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ إِذَا رَأَوْهُمْ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الْآیَاتِ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ قَوْلُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا لِلَّهِ آیَهًٌْ أَعْظَمَ مِنِّی فَإِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا یَعْرِفُهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ إِذَا رَأَوْهُمْ فِی الدُّنْیَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه): سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها؛ منظور از «آیات»، امیرالمؤمنین و امامان (علیهم السلام) هستند. هنگامی‌که امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ائمّه‌ی طاهرین (علیهم السلام) به دنیا رجعت نمودند، دشمنانی که آن‌ها را می‌بینند، آنان را می‌شناسند. دلیل بر اینکه این آیات ائمّه (علیهم السلام) می‌باشند، کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که فرمود: «برای خدا آیتی بزرگ‌تر از من نیست». پس وقتی‌که آن ذوات مقدّسه به دنیا برگشتند دشمنان آن‌ها، آنان را می‌شناسند».

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۱۳۲ القمی، ج۲، ص۱۳۲/ بحار الأنوار، ج۵۳، ص۵۳)

 بزرگترین آیات خدا در آفاق و انفس که خداوند در سوره فصلت آیه ۵۳ به آنها اشاره کرده است امامام معصوم (علیهم السلام) اند. در این آیه می خوانیم:"سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهيدٌ " (به زودی نشانه‌های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می‌دهیم تا برای آنان آشکار گردد که او حق است؛ آیا کافی نیست که پروردگارت بر همه چیز شاهد و گواه است؟!).

تاویل این آیه دو وجه دارد: یک وجه آن، آیات همان ائمه علیهم السلام اند چرا که امام صادق (ع) فرموده اند:

الصّادق (علیه السلام): نَحْنُ الْآیَاتُ وَ نَحْنُ الْبَیِّنَاتُ.

امام صادق (علیه السلام: ما امامان نشانه‌های الهی و دلایل آشکار هستیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۵۴ بحرالعرفان، ج۱۴، ص۱۲۳

 و در وجه دوم، منظور از آیات، نشانه هایی است که در آخر الزمان اتفاق می افتد که منافاتی با وجه اول ندارد چرا که تمام آیات و نشانه ها مسخر امام معصوم به عنوان انسان کامل و خلیفه الله است چرا که خداوند می فرماید: "أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنيرٍ" ^[1] و همچنین در آیه ۱۳ سوره جاثیه می فرماید: "وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ"^[2]

در مورد تاویل وجه دوم آمده است که:

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوجَلَّ سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ قَالَ یُرِیهِمْ فِی أَنْفُسِهِمُ الْمَسْخَ وَ یُرِیهِمْ فِی الْآفَاقِ انْتِقَاضَ الْآفَاقِ عَلَیْهِمْ فَیَرَوْنَ قُدْرَهًَْ اللَّهِ عَزَّوجَلَّ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی الْآفَاقِ قُلْتُ لَهُ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ قَالَ خُرُوجُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّوجَلَّ یَرَاهُ الْخَلْقُ لَا بُدَّ مِنْهُ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: درباره‌ی تفسیر آیه: سَنُرِیهِمْ آیاتِنَا فِی الآفَاقِ و فِی أَنفُسِهِمْ حَتَّی یتَبَینَ لهُمْ أَنَّهُ الحَقُّ سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «خداوند در وجودشان مسخ‌شدن و در جهان، تنگ‌شدن عرصه‌ی هستی بر آنان را به ایشان نشان می‌دهد. در نتیجه آنان به قدرت خداوند در وجودشان و جهان هستی پی می‌برند. همچنین حَتَّی یتَبَینَ لهُمْ أَنَّهُ الحَقُّ به معنای خروج قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که حقیقتی از سوی پروردگار است که بی‌تردید مردم او را خواهند دید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۵۵۴ الکافی، ج۸، ص۳۸۱/ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۶۲/ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۲۴۱/ الغیبهًْ للنعمانی، ص۲۶۹؛ «انتقاض» بدل «انتقاض»/ البرهان/ نورالثقلین

از طرفی خداوند در آیات ۲۰ تا ۲۵ سوره روم[3]، از آیات و نشانه های خود نام می برد که از جمله آنها خلقت انسانها از خاک، خلقت همسرانی از جنس خود آدمیان و ایجاد مودت و رحمت بین آنها، آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف زبانها و رنگها، خواب در شب و روز و بهره گیری از فضل خدا، برق (صاعقه) و آب باران، برپایی آسمان و زمین به امر خدا و خروج انسانها از زمین(در قیامت) است. اما اینکه خداوند، هم این آفریده های خود را آیات نامیده و هم چهارده معصوم علیهم السلام، آیات الهی می باشند نکاتی به همراه دارد. نکته اول اینکه نشان می دهد که همگی آفریده های خداوند از جمله ائمه علیهم السلام، مخلوق خداوند و نشانه های قدرت و علم و حکمت او می باشند چرا که در آیه 26 می فرماید:

وَلَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ (و از آن اوست تمام کسانی که در آسمانها و زمین‌اند و همگی در برابر او خاضع و مطیع‌اند!). نکته دوم این است که از آنجا که ائمه علیهم السلام به مقام خلیفه اللهی رسیده اند و مثل اعلی می باشند، بزرگترین آیه خداوندند چرا که خداوند ائمه علیهم السلام را در کنار دیگران در آیه 26 از آن خدا و خاضع و مطیع خود خواند در آیه 27 آنها را متمایز کرده و می فرماید:

... وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَىٰ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ... (و در آسمانها و زمين نمونه والا[ى هر صفت برتر] از آن اوست). اما "مثل اعلی" همان ائمه علیهم السلام می باشند چرا که داریم:

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَنْتَ حُجَّهًُْ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَابُ اللَّهِ وَ أَنْتَ الطَّرِیقُ إِلَی اللَّهِ وَ أَنْتَ النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی.

امام حسین (علیه السلام) فرمود: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) به علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «یا علی (علیه السلام)! تو حجّت خدایی و تو باب [تقرّب] به خدایی و تو راه به‌سوی خدایی و تویی نبأ عظیم و تویی صراط مستقیم حقّ و تویی مثل اعلای الهی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۶۸

عیون اخبار الرّضا (ج۲، ص۶/ نورالثقلین

 الجواد (علیه السلام)- فِی الزِّیَارَهًِْ الجَامِعَهًِْ لِجَمِیعِ الْائِمَّهًِْ (علیهم السلام) الْمَنْقُولَهًِْ عَنِ الْجَوَادِ (علیه السلام) السَّلَامُ عَلَی أئِمَّهًِْ (علیهم السلام) الْهُدَی إلَی قَوْلِهِ وَ وَرَثَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَی.

امام جواد (علیه السلام)- در زیارت جامعه که برای همه‌ی امامان (علیهم السلام) است و از امام جواد (علیه السلام) درباره‌ی ائمّه‌ی هدی (علیهم السلام) نقل شده است؛ سلام بر امامان هدایت‌گر ... و وارثان پیامبران و دارای برترین اوصاف.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۶۸

من لایحضر الفقیه، ج۲، ص۶۱۰/ نورالثقلین

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- نَحْنُ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی وَ سَبِیلُ الْهُدَی وَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی وَ الْحُجَّهًُْ الْعُظْمَی وَ الْعُرْوَهًُْ الْوُثْقَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ما همان کلمه‌ی تقوا و راه هدایت و نمونه‌ی والا و حجّت بزرگ و ریسمان محکم [هستیم].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۶۸

الخصال، ج۲، ص۴۳۲/ نورالثقلین

پس ائمه علیهم السلام که مثل اعلی هستند بزرگترین آیه الهی اند.

6-2: دیدار ظاهری و معرفت باطنی نسبت به امام:

اما دیدار به همراه معرفت چه با چشم ظاهر و چه با چشم باطن تنها برای کسانی میسر است که شاکر نعمت ولایت باشند و شکر عملی و لفظی این نعمت را آنچنان که شایسته آن است به جا آورند همان طور که خداوند در سوره نمل آیه 93 تاکید فرموده است: "وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها" پس شرط اول معرفت نسبت به امام شکر نعمت ولایت است که این شکر هم عملی است و با اطاعت از دستورات امام صورت می گیرد و هم زبانی و با گفتن ذکر الحمدلله. اما معرفت پیداکردن نسبت به ائمه معصومین (علیهم السلام) که همان آیات الهی اند را خود خداوند ایجاد می کند چرا که تاکید فرموده است: " وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ " (... بزودی آیاتش را به شما نشان می‌دهد تا آن را بشناسید؛ ..). دیدار واقعی، دیدار همراه با معرفت است وگرنه فردی که بدون معرفت امام را ببیند، امام را ندیده بلکه انگار یک فرد عادی را دیده است (یزید هم امام حسین علیه السلام را دیده بود اما او به دلیل اینکه شاکر این نعمت نبود، امام حسین (ع) را یک آیه الهی ندیده بود و این درواقع کوری است نسبت به امام نه دیدار امام). از طرفی در انتهای این آیه خداوند تاکید می کند که بعد از این معرفت ایجاد کردن، از رفتار بندگان نسبت به این نعمت و آیه بزرگ خود غافل نیست و می فرماید: "وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ". در واقع نه تنها از آن غافل نیست بلکه از نعمت ولایت سوال میشود: " ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ" (سپس در آن روز [همه شما] از نعمتها [ي الهي] بازپرسي خواهيد شد)(سوره تکاثر آیه ۸)” که نعیم در این آیه، همان ائمه علیهم السلام و نعمت ولایت است (شرح این نکته که نعیم یا نعمتهای الهی در اینجا همان نعمت ائمه علیهم السلام و ولایت ایشان است ان شاا... در شرح عبارتی از حدیث طارق که به نعمت اشاره می کند خواهد آمد).

۶-3- انتخاب آیه الله:

امام آیه ای است که پیامبر(ص) او را به اختیار خود وصی خویش قرار نداده بلکه این کار به اذن و فرمان الهی صورت گرفته است همان طور که خداوند در سوره غافر آیه ۷۸ تاکید فرموده است:" … وَ ما كانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللهِ …" ( ... و هيچ فرستاده‌اى را نرسد كه بى‌اجازه خدا آیه و نشانه‌اى بياورد...)(سوره غافر، آیه 87).