توضیحات
" بسم الله الرحمن الرحیم "
" آیاتی که در جزء بیست و ششم آمده اند و در تأویل به ولایت چهارده معصوم علیهم السلام اشاره دارند عبارتند از: "
1.سوره جاثیه ، آیه 35 :
"ذلِكُمْ بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آياتِ اللهِ هُزُواً وَ غَرَّتْكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا فَالْيَوْمَ لا يُخْرَجُونَ مِنْها وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ "
"اين به خاطر آن است كه شما آيات خدا را به مسخره گرفتيد و زندگى دنيا شما را فريب داد». امروز نه آنان از دوزخ بيرون آورده مى‌شوند و نه هيچ‌گونه عذرى از آنها پذيرفته مى‌شود."
تفسیر ولایی :
1.امام علی (علیه السلام: " ذَلکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللهِ هُزُوا"، در اینجا منظور از نشانه‌های خداوند، ائمّه (علیهم السلام) هستند که شما آنها را تکذیب کرده و مورد تمسخر قرار دادید." فَالیَومَ لا یُخْرَجُونَ مِنْهَا "یعنی دیگر از آتش خارج نخواهید شد. ولا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ یعنی به آنها پاسخی داده نخواهد شد و خداوند آنها را نخواهد پذیرفت.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۴۲ / القمی، ج۲، ص۲۹۵/ نورالثقلین/ البرهان)
*سوره احقاف :
2.سوره احقاف ، آیه 4 :
"قُلْ أَ رَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَرُوني ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّماواتِ ائْتُوني بِكِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ "
"به آنان بگو: «به من نشان دهيد آنچه را كه غير از خدا پرستش مى‌كنيد چه چيزى از زمين را آفريده‌اند، يا شركتى در آفرينش آسمان‌ها دارند؟! كتابى آسمانى پيش از اين، يا اثر علمى از گذشتگان براى من بياوريد [كه دليل صدق گفتار شما باشد] اگر راست مى‌گوييد»!"
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): ابوعبیده گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه پرسیدم: "ائْتُونی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ". فرمود: «مقصود از کتاب تورات و انجیل است و مقصود از باقیمانده‌ی علم، علم اوصیاء پیغمبران (علیهم السلام) است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۵۲/ الکافی، ج۱، ص۴۲۶/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۱۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۶۱/ نورالثقلین/ البرهان)
3.سوره احقاف ، آیه 9 :
"قُلْ ما كُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْري ما يُفْعَلُ بي وَ لا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى إِلَيَّ وَ ما أَنَا إِلاَّ نَذيرٌ مُبينٌ "
"بگو: «من پيامبر نوظهورى نيستم؛ [كه با ساير پيامبران متفاوت باشم] و نمى‌دانم با من و شما چه خواهد شد؛ من تنها از آنچه بر من وحى مى‌شود پيروى مى‌كنم، و جز انذار‌كننده‌ی آشكارى نيستم»."
تفسیر ولایی :
امام رضا (علیه السلام): مأمون مرا ولیعهد خویش گردانید و خلافت را پس از خود به من سپرد اگر زنده بمانم بعد از او هرکس گرهی که خداوند دستور داد باز کند و دستاویزی را که خدا محکم کرده بگشاید خون خانواده‌ی خود را ریخته و ناموس خود را از دست داده زیرا با این کار به امام توهین نموده و احترام اسلام را از میان برداشته سرور ما امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز در چنین موقعیّتی قرار داشت؛ صبر کرد بر کارهای بی‌فکری آنها و متعرّض تصمیم‌های ناپسند ایشان نشد تا رخنه در دین پیدا نشود و اختلاف بین مسلمانان نیفتد. زیرا مسلمانان، تازه دوران جاهلیّت را پشت‌سر گذاشته‌اند و منافقین انتظار فرصتی را می‌کشیدند تا اسلام را دچار خطر نمایند. سپس این آیه را قرائت فرمود: "وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُم".
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۵۶/ بحارالأنوار، ج۴۹، ص۱۴۱/ بحارالأنوار، ج۴۹، ص۱۵۲؛ «بتفاوت»)
4.سوره احقاف ، آیه 13 :
"إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ "
"كسانى كه گفتند: «پروردگار ما «خداوند يگانه» است»، سپس استقامت كردند، نه ترسى بر آنان است و نه اندوهگين مى‌شوند."
تفسیر ولایی :
امام رضا (علیه السلام): محمّدبن‌فضیل گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی استقامت پرسیدم. فرمود: «آن (استقامت) همان چیزی است که شما شیعیان بر آن هستید [و به آن اعتقاد دارید]».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۶۰/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۸)
5.سوره احقاف ، آیه 15 :
"وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْني أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي في ذُرِّيَّتي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ "
"ما به انسان توصيّه كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند، مادرش او را با ناراحتى حمل مىكند و با ناراحتى وضع حمل مى‌نمايد؛ و دوران حمل و از شير بازگرفتنش سى ماه است؛ تا زمانى‌كه به نيرومندى و كمال خود بالغ گردد و به چهل سالگى برسد مى‌گويد: «پروردگارا! مرا توفيق ده تا شكر نعمتى را كه به من و پدر و مادرم دادى به جا آورم و كار شايسته‌اى انجام دهم كه از آن خشنود باشى، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به‌سوى تو باز گشتم [و توبه كردم]، و من از مسلمانانم»."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام)ک جابربن‌عبدالله گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای جابر! به خدا قسم! اگر امام حسین (علیه السلام) دعا میکرد و خطاب به پروردگار می‌فرمود: «وأَصْلحْ لی ذُرِّیَّتِی» خداوند همه افراد نسل او را به امامان معصوم تبدیل میکرد. امّا امام دعا فرمود: «وأَصْلحْ لی فِی ذُرِّیَّتِی» بنابراین فرزندانش یکی پس از دیگری به امامت رسیده‌اند که خداوند به وسیله‌ی آنها حجّت خویش را ثابت نموده است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۷۰ /القمی، ج۲، ص۲۹۸)
6.سوره احقاف ، آیه 20 :
"وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ في حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ "
"آن روز كه كافران را بر آتش عرضه مى‌كنند [به آنها گفته مى‌شود]: از نعمت‌هاى پاكيزه در زندگى دنياى خود استفاده كرديد و از آن بهره گرفتيد؛ امّا امروز عذاب ذلّت‌بار به خاطر استكبارى كه در زمين به ناحق داشتيد و به خاطر گناهانى كه انجام مى‌داديد، جزاى شما خواهد بود."
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): احنف‌بن‌قیس گوید: بر معاویه وارد شدم. به حدّی از غذاهای شیرین و ترش برایم آورد که مایه‌ی تعجّب فراوان من شد. سپس نوعی غذا برایم آورد که برایم ناآشنا بود. از او پرسیدم: «این چیست»؟ پاسخ داد: «روده‌ی مرغابی است که آن را با مغز حیوان پر کردهاند و با روغن پسته‌ی سرخ شده و شکر سفید بر روی آن ریخته شده است». دراین‌هنگام من شروع به گریه کردم. معاویه پرسید: «چرا گریه می‌کنی»؟ گفتم: «به یاد علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) افتادم. روزی نزد او بودم که وقت افطار فرا رسید. از من خواست تا نزد ایشان بمانم. سپس کیسه‌ای مهر شده آورد. گفتم: «این چیست»؟ پاسخ داد: «قاووت جو»! گفتم: «آیا بیم آن داشتی از آن استفاده کنند یا بخل ورزیدی»؟ امام فرمود: «نه! بلکه ترسیدم که حسن و حسین (علیها السلام) آن را با روغن بیامیزند. پرسیدم:»آیا این کار حرام است»؟ پاسخ داد: «خیر! بلکه باید ائمّه‌ی حق (علیهم السلام)، مانند مردم فقیر زندگی کنند تا فقر بر نیازمندان چیره نشود». دراین‌هنگام معاویه گفت: «از کسی یاد کردی که فضایلش غیر قابل انکار است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۷۴ /البرهان)
*سوره محمد :
7.سوره محمد ، آیه 1 :
"الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبيلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ "
"كسانى كه كافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، [خداوند] اعمالشان را نابود مىكند."
تفسیر ولایی :
امام حسین (علیه السلام) : عبدالله‌بن‌حزن گوید: در مکّه از حسین‌بن‌علی (علیه السلام) شنیدم [که این آیه]: الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ* وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ؛ را تلاوت نمود و فرمود: «این آیه‌ی شریفه در شأن ما اهل بیت و [بر بی‌دینی و مخالفت و سدّ راه] بنی‌امیّه نازل شده است».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۰۸ / شواهدالتنزیل، ج۲، ص۲۴۱)
8.سوره محمد ، آیه 3 :
"ذلِكَ بِأَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ وَ أَنَّ الَّذينَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللهُ لِلنَّاسِ أَمْثالَهُمْ"
"اين به خاطر آن است كه كافران از باطل پيروي كردند، و مؤمنان از حقّي كه از سوي پروردگارشان بود تبعيّت نمودند؛ اين‌گونه خداوند براي مردم مثل‌هاي [زندگي] آنان را بيان مي‌كند."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : وَ الَّذِینَ کَفَرُوا؛ کسانی که به ولایت علی (علیه السلام) کافر شدند، از متاع زودگذر دنیا بهره می‌گیرند همچون چهارپایان می‌خورند، و سرانجام آتش دوزخ جایگاه آن‌هاست!
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۱۰ / تأویل الآیات الظاهره، ص۵۷۰)
9.سوره محمد ، آیه 7 :
"يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ "
"اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! اگر [آيين] خدا را يارى كنيد، شما را يارى مىكند و گام‌هايتان را استوار مى‌دارد."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): سپس خداوند امیرالمؤمنین (علیه السلام) را مخاطب قرار داده و فرمود: "یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ".
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۲۰ / بحارالأنوار، ج۳۶، ص۸۷)
10.سوره محمد ، آیه 9 :
"ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ "
"اين به خاطر آن است كه از آنچه خداوند نازل كرده ناخشنود بودند؛ ازاين‌رو خدا اعمالشان را حبط و نابود كرد."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: "ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ و این آیه: ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ" پرسیدم. فرمود: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) موقعی که برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت، فرمود: «می‌دانید ولیّ و جانشین بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش می‌داند». فرمود: «خداوند می‌فرماید: و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح. (تحریم/۴) منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که از غدیر خم مردم را گواه بر ولایت علی (علیه السلام) گرفت. گروهی می‌گفتند اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد. خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطّلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم؟ آری، رسولان [و فرشتگان] ما نزد آنها هستند و می‌نویسند!. (زخرف/۸۰) و این آیه را نیز نازل کرد: فَهَلْ عَسَیْتُم».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۲۶ / بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۸۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۰)
11.سوره محمد ، آیه 10 :
أَ فَلَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللهُ عَلَيْهِمْ وَ لِلْكافِرينَ أَمْثالُها
آيا در زمين سير نكردند تا ببينند عاقبت كسانى كه قبل از آنان بودند [و با حق ستيز كردند] چگونه بود؟! خداوند آنها را هلاك كرد؛ و براى كافران امثال آن خواهد بود.
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : جابر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: أَفَلمْ یَسِیرُوا فِی الأَرْضِ سؤال کردم. ایشان تلاوت کرد تا به أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ رسید. سپس فرمود: «آیا تا به حال شنیده‌ای که مردی بتواند در یک روز تو را با خود از مشرق به مغرب ببرد»؟ جابر پاسخ داد: «خیر! فدایت شوم! مگر چنین چیزی ممکن است»؟ امام فرمود: «آن شخص امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. مگر نشنیده‌ای که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به او فرمود: «تو به اسباب، دست خواهی یافت. به خدا قسم! تو بر روی ابرها راه خواهی رفت و به تو عصای حضرت موسی (علیه السلام) و انگشتری حضرت سلیمان (علیه السلام) داده خواهد شد». امام سپس فرمود: «این فرموده‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۲۶ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۲۰/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۴؛ «و الله» محذوف/ البرهان)
12.سوره محمد ، آیه 12 :
"إِنَّ اللهَ يُدْخِلُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ الَّذينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ "
"خداوند كسانى را كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند وارد باغ‌هاى بهشتى مىكند كه نهرها از پاى درختانش جارى است؛ درحالىكه كافران از متاع زودگذر دنيا بهره مى‌گيرند و همچون چهارپايان مى‌خورند، و سرانجام آتش دوزخ جايگاه آن‌هاست."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): "وَ الَّذِینَ کَفَرُوا" یعنی کسانی که به ولایت علی (علیه السلام) کافر شدند. "یَتَمَتَّعُونَ" از دنیای خود بهره می‌برند." وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْویً لَهُمْ" مثل چهارپایان می‌خورند و جهنّم جایگاه آنها است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۲۸ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۲۰/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۳/ البرهان)
13.سوره محمد ، آیه 16 :
"وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ حَتَّى إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِكَ قالُوا لِلَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِكَ الَّذينَ طَبَعَ اللهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ "
"گروهى از آنان به سخنانت گوش فرا مى‌دهند، امّا هنگامى‌كه از نزد تو خارج مى‌شوند به كسانى كه دانش به آنان بخشيده شده [از روى استهزا] مى‌گويند: «[اين مرد] اكنون چه گفت»؟! آنها كسانى هستند كه خداوند بر دلهايشان مُهر نهاده و از هواى نفسشان پيروى كرده‌اند [ازاين‌رو چيزى نمى‌فهمند]."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله): از امام باقر و امام صادق (علیه السلام) نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کدام‌یک از شما وصایت مرا پذیرفته و مرا در امر رسالتم حمایت می‌کند و قرضم را ادا و وعده‌هایم را محقّق می‌سازد»؟ و در حدیث دیگر چنین آمده است: دو نفر به سلمان (رحمة الله علیه) گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله) الان چه می‌گفت»؟ و چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) از جای برخاست پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن حضرت را در آغوش گرفته و فرمود: «ای علی (علیه السلام) این وصایّت و جانشینی در شأن توست و خداوند آیه‌ی شریفه‌ی:" وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِم" نازل نمود».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۴۲/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۰۹/ المناقب، ج۳، ص۲۱۴)
14.سوره محمد ، آیه 22 :
"فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ"
"اگر حكومت را بدست گيريد، آيا جز اين انتظار مى‌رود كه در زمين فساد نماييد و پيوند خويشاوندى را قطع كنيد؟!"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : محمّدبن‌فضیل از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: ... پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) موقعی که برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت فرمود: «می‌دانید ولیّ شما بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش داناترند». فرمود: «خداوند می‌فرماید: اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، پشتیبان اویند. (تحریم/۴). منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که در روز غدیر خم مردم را بر ولایت علی (علیه السلام) گواه گرفت، گروهی می‌گفتند: «اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد». خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطّلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم؟ آری، رسولان [و فرشتگان] ما نزد آنها هستند و می‌نویسند!. (زخرف/۸۰) و این آیه را نیز نازل کرد: فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُم».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۶۴ / بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۸۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۰/ البرهان)
15.سوره محمد ، آیه 25 :
"إِنَّ الَّذينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُمْ "
"به يقين كسانى كه بعد از روشن‌شدن راه هدايت براى آنها، پشت به آن كردند، شيطان اعمال زشتشان را در نظرشان زينت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فريفته است."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): "إِنَّ الذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِم"؛ منظور کسانی هستند که با ترک ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از ایمان دست کشیدند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۷۲ / القمی، ج۲، ص۳۰۸)
16.سوره محمد ، آیه 26 :
"ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذينَ كَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطيعُكُمْ في بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ يَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ "
"اين به خاطر آن است كه آنان به كسانى كه از نزول وحى الهى ناخشنود بودند گفتند: «ما در بعضى از امور از شما پيروى مى‌كنيم». درحالىكه خداوند پنهانكارى آنان را مى‌داند."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): منظور از چنین افرادی، بنی‌امیّه هستند که از ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که از سوی خداوند نازل شده بود، بیزار بودند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۷۶ / نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۳۰، ص۱۶۴)
17.سوره محمد ، آیه 28 :
"ذلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللهَ وَ كَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ "
"اين به خاطر آن است كه آنها از آنچه خداوند را به خشم مى‌آورد پيروى كردند، و از آنچه موجب رضاى اوست ناخشنود بودند؛ ازاين‌رو [خداوند] اعمالشان را نابود كرد."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): جابربن‌یزید گوید: از امام باقر (علیه السلام) معنی این آیه: "ذلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللهَ وَ کَرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ" را پرسیدم. فرمود: «علی (علیه السلام) را مجبور به تبعیّت کردند و رضای خدا و رسولش در این بود که علی (علیه السلام) خلیفه گردد؛ خداوند در روز بدر و روز حُنین و در بطن نخله و روز ترویه امر به ولایت او فرمود و در حجّی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از رفتن به مسجدالحرام باز داشتند، در جحفه و غدیرخم، بیست و دو آیه درباره‌ی ولایت علی (علیه السلام) نازل گردید».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۷۸ / بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۵۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۶۹/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۹۲)
2.امام صادق (علیه السلام): منظور از چنین افرادی، بنی‌امیّه هستند که از ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که از سوی خداوند نازل شده بود، بیزار بودند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۷۸ / البرهان)
18.سوره محمد ، آیه 29 :
"أَمْ حَسِبَ الَّذينَ في قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ يُخْرِجَ اللهُ أَضْغانَهُمْ "
"آيا كسانى كه در دلهايشان بيمارى است گمان كردند خدا كينه‌هايشان را آشكار نمى‌كند؟!
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): امام باقر (علیه السلام) از جابربن‌عبداللَّه انصاری نقل می‌کند که گفت: «وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علی مرتضی را به ولایت در غدیر خم تعیین نمود، بعضی گفتند: «پیوسته پسر عمویش را بالا می‌برد». خداوند این آیه را نازل کرد: "أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ الله أَضْغانَهُمْ."
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۰/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۸۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۰؛ «برفع» بدل «یرفع»/ البرهان؛ «ماقالوا» بدل «مایألو»)
19.سوره محمد ، آیه 30 :
"وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَيْناكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسيماهُمْ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ في لَحْنِ الْقَوْلِ وَ اللهُ يَعْلَمُ أَعْمالَكُمْ "
"و اگر ما بخواهيم آنها را به تو نشان مى‌دهيم تا آنان را با قيافه‌هايشان بشناسى، هرچند آنها را از طرز سخنانشان خواهى شناخت؛ و خداوند اعمال شما را مى‌داند."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام) : خداوند از شیعیان ما پیمان ولایت گرفته است. ما به‌وسیله‌ی لحن گفتارشان آنها را می‌شناسیم.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۰ / بحارالأنوار، ج۲۶، ص۱۳۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۰/ البرهان)
20.سوره محمد ، آیه 32 :
"إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبيلِ اللهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدى لَنْ يَضُرُّوا اللهَ شَيْئاً وَ سَيُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ "
"آنان كه كافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند و بعد از روشن‌شدن هدايت براى آنان [باز] به مخالفت با پيامبر برخاستند، هرگز زيانى به خدا نمى‌رسانند و [خداوند] به‌زودى اعمالشان را نابود مىكند."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): "وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدی"؛ منظور، موضوع ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۳۸۲ / بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۹۷/ البرهان/ المناقب، ج۳، ص۸۳/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۱۷/ الصراط المستقیم، ج۲، ص۷۵/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۳۱۷/ کشف الیقین، ص۳۷۳/ نهج الحق، ص۱۹۷)
*سوره فتح :
21.سوره فتح ، آیه 2 :
"لِيَغْفِرَ لَكَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقيماً "
"تا خداوند گناهان گذشته و آينده‌اى را كه به تو نسبت مى‌دادند ببخشد [و حقّانيت تو را ثابت نموده] و نعمتش را بر تو تمام كند و به راه راست هدايتت فرمايد."
تفسیر ولایی :
امام هادی (علیه السلام): از امام هادی (علیه السلام) درباره‌ی آیه:" لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و مَا تَأَخَّرَ" سؤال شد. امام (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هرگز مرتکب گناه نشده بود و آن حضرت گناهان پیشین یا پسین نداشت. بلکه خداوند گناهان شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به عهده‌ی او گذاشته و سپس آنها را برایش آمرزیده بود».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۱۶ / بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۷۳/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۵/ البرهان)
22.سوره فتح ، آیه 4 :
"هُوَ الَّذي أَنْزَلَ السَّكينَةَ في قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ لِيَزْدادُوا إيماناً مَعَ إيمانِهِمْ وَ لِلهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ كانَ اللهُ عَليماً حَكيماً "
"او كسى است كه آرامش را در دل‌هاى مؤمنان نازل كرد تا ايمانى بر ايمانشان بيفزايند لشكريان آسمان‌ها و زمين از آن خداست، و خداوند دانا و حكيم است."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام):» محمّدبن‌عمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «می‌گویند هشت نفر از ما محدّثون خواهند بود و هفتمین آنها حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. ابوبصیر از جای برخاسته و سر مبارک آن حضرت را بوسید و گفت: «از چهل سال قبل این را از پدر بزرگوارتان امام باقر (علیه السلام) شنیدم و آن زمان‌که این حدیث را شنیدم پنج ساله بودم که آن حضرت این حدیث را بیان فرمود و گفت: «ای بچّه ساکت باش که مراد از" لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ" حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و فرزند من این جمله را نفرمود».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۲۶ / رجال الکشی، ص۴۷۵)
23.سوره فتح ، آیه 18 :
"قَدْ رَضِيَ اللهُ عَنِ الْمُؤْمِنينَ إِذْ يُبايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما في قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَريباً "
"خداوند از مؤمنان هنگامى‌كه در زير آن درخت با تو بيعت كردند راضى و خشنود شد خدا آنچه را در درون دلهايشان [از ايمان و صداقت] نهفته بود مى‌دانست از اين‌رو آرامش را بر دلهايشان نازل كرد و پيروزى نزديكى به‌عنوان پاداش نصيب آنها فرمود."
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود: «من همان کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل نام مرا به‌عنوان حامی و پشتیبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ذکر کرده است و من اوّلین کسی بودم که زیر درخت با آن حضرت (صلی الله علیه و آله) بیعت کردم. خداوند دراین‌باره فرموده است:" لقَدْ رَضِیَ اللهُ عَنِ المُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ"».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۲ / بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۳۳/ القمی، ج۲، ص۲۶۸/ نورالثقلین؛ «أنا الذی ... رسول الله» محذوف/ البرهان)
24.سوره فتح ، آیه 25 :
"هُمُ الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللهُ في رَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَليماً "
"آنها كسانى هستند كه كافر شدند و شما را از [زيارت] مسجد الحرام و رسيدن قرباني‌هايتان به محلّ قربانگاه بازداشتند و هرگاه مردان و زنان با ايمانى در اين ميان بدون آگاهى شما، زير دست و پا، از بين نمى‌رفتند كه از اين راه عيب و عارى ناآگاهانه به شما مى‌رسيد، [خداوند هرگز مانع اين جنگ نمى‌شد]! هدف اين بود كه خدا هركس را مى‌خواهد در رحمت خود وارد كند و اگر مؤمنان و كفّار [در مكّه] از هم جدا مى‌شدند، كافران را عذاب دردناكى مى‌كرديم!"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در راه دین خداوند، نیرومند و شجاع نبود»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بلی». عرض کردم: «پس چرا گروهی بر او پیروز شدند و او از خود در برابر آنها دفاع نکرد؟ عامل این کار چه بود»؟ امام فرمود: «یکی از آیات قرآن مانع این کار شد». عرض کردم: «چه آیه‌ای»؟ امام فرمود: «خداوند فرموده است:" لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا " خداوند در میان فرزندان کفّار و منافقان، مؤمنانی را قرار داده است. آن حضرت بنا نداشت تا زمانی‌که آن فرزندان و نوادگان به دنیا بیایند با آنها بجنگد. زمانی‌که آنها به دنیا آمدند، آن حضرت با آنها که دشمنی خود را ابراز کردند جنگید. حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین است. آن حضرت نیز زمانی ظهور خواهد کرد که مؤمنانی که از نسل کفّار به دنیا می‌آیند، متولّد شده باشند. آنگاه آن حضرت به کفّار حمله خواهد کرد و آنان را خواهد کشت».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۴/ بحارالأنوار، ج۲۹، ص۴۳۶/ علل الشرایع، ج۱، ص۱۴۷/ البرهان/ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۱/ نورالثقلین)
25.سوره فتح ، آیه 26 :
"إِذْ جَعَلَ الَّذينَ كَفَرُوا في قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجاهِلِيَّةِ فَأَنْزَلَ اللهُ سَكينَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى وَ كانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَ كانَ اللهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَليماً "
"[به خاطر بياوريد] هنگامى را كه كافران در دل‌هاى خود خشم و نخوت جاهليّت داشتند و [در مقابل]، خداوند آرامش و سكينه‌ی خود را بر فرستاده‌ی خويش و مؤمنان نازل فرمود و آنها را به حقيقت تقوا ملزم ساخت، و آنان از هركس شايسته‌تر و اهل آن بودند و خداوند به همه چيز دانا است."
تفسیر ولایی :
امام رضا (علیه السلام): مالک‌بن‌عبدالله روایت کرده است که گفت: خدمت امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از آیه: "و أَلزَمَهُمْ کَلمَةَ التَّقْوی و کَانُوا أَحَقَّ بِهَا و أَهْلهَا " چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «این آیه درباره‌ی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده است به این معناست که افراد پایبند به تقوا شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستند وایشان سزاوار به این امر می‌باشند».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۸/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۷/ البرهان)
26.سوره فتح ، آیه 28 :
"هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفى بِاللهِ شَهيداً "
"او كسى است كه رسولش را با هدايت و دين حق فرستاده تا آن را بر همه‌ي اديان پيروز كند و كافى است كه خدا گواه اين موضوع باشد!"
تفسیر ولایی :
امام کاظم (علیه السلام): محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه: او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد. (توبه/۳۳) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «او همان کسی است که پیامبرش را به تبلیغ ولایت وصی و جانشین خود دستور داده است و ولایت همان دین حق است». از آن حضرت درباره‌ی عبارت: تا آن را بر همه‌ی آیین‌ها غالب گرداند، هرچند مشرکان کراهت داشته باشند!. (توبه/۳۳) سؤال کردم. آن حضرت فرمود: «منظور از آن غالب‌ساختن آن بر همه‌ی ادیان در هنگام قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. خداوند می‌فرماید: ولی خدا نور خود را کامل می‌کند هرچند کافران خوش نداشته باشند!. (صف/۸) که منظور از نور همان ولایت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و منظور از مشرکان، کسانی است که دیگران را در ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) شریک قرار می‌دهند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۸ / تأویل الآیات الظاهره، ص۶۶۱/ البرهان)
27.سوره فتح ، آیه 29 :
"مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللهِ وَ رِضْواناً سيماهُمْ في وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظيماً "
"محمّد فرستاده‌ی خداست و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند پيوسته آنها را در‌حال ركوع و سجود مى‌بينى درحالىكه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‌طلبند نشانه‌ی آنها در صورتشان از اثر سجده نمايان است اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‌هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و بقدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامى‌دارد اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد [ولى] كسانى از آنها را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، خداوند وعده‌ی آمرزش و اجر عظيمى داده است."
تفسیر ولایی :
امام رضا (علیه السلام) : وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ منظور؛ علی (علیه السلام) می‌باشد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۹۲ / المناقب، ج۲، ص۸۵/ بحارالأنوار، ج۴۱، ص۶۸)
*سوره حجرات :
28.سوره حجرات ، آیه 3:
"إِنَّ الَّذينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ أُولئِكَ الَّذينَ امْتَحَنَ اللهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظيمٌ "
"به يقين كسانى‌كه صداى خود را نزد پيامبر خدا پايين مى‌آورند همان كسانى هستند كه خداوند دلهايشان را براى تقوا خالص نموده، و براى آنان آمرزش وپاداش عظيمى است."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله): ابن‌شهر آشوب در کتاب مناقب از کتاب صحیح ترمذی نقل‌کرده: پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روز صلح حدیبیّه به سهیل‌بن‌عمرو که از حضرت خواسته بود گروهی را [به مشرکان‌مکّه] بازگرداند فرمود: «ای قوم قریش! [از این درخواست] دست بردارید؛ در غیر این‌صورت، خداوند کسی را بر ضدّ شما برانگیزد که گردن‌هایتان را بر اساس [دستور] دین بزند؛ همان کسی‌که خداوند دلش را با ایمان، خالص نموده‌است». اصحاب عرض‌کردند: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! آن شخص کیست»؟ آن‌حضرت فرمود: «او همان کسی است که کفش را وصله می‌زند». پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حالی این جمله را فرمود که [قبل از آن] کفش‌خویش را به علی (علیه السلام) داده بود تا آن را وصله بزند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۱۲ / بحارالأنوار، ج۳۲، ص۳۰۰/ البرهان)
29.سوره حجرات ، آیه 4:
"إِنَّ الَّذينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ "
"[ولى] كسانى‌كه تو را از پشت حجره‌ها بلند صدا مى‌زنند، بيشترشان نمى‌فهمند."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام) : از امام‌صادق (علیه السلام) نقل‌شده که درمورد آیه: "إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ"؛ فرمود: «منظور خداوند از پشت حجره‌ها، کنار خانه‌های رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) و خانه‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است؛ و جریان از این قرار است که مردم از شهرهای مختلف می‌آمدند و می‌پرسیدند: «اینجا خانه‌ی کیست»؟ [مسلمانان] پاسخ می‌دادند: «خانه‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله)». می‌پرسیدند: «اینجا خانه‌ی کیست»؟ پاسخ می‌دادند: «خانه‌ی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۱۲ / فرات الکوفی، ص۴۲۶)
30.سوره حجرات ، آیه 6:
"يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ "
"اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره‌ی آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى ناآگاهى آسيب برسانيد و از كرده‌ی خود پشيمان شويد."
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): عبدالله‌بن‌بکیر گفت: «خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! چرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دستور داد تا آن قبطی را بکشند؛ درحالی‌که آن حضرت می‌دانست که به او اتّهام زده‌اند، یا اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نمی‌دانست و خداوند به وسیله‌ی بازجویی امیرالمؤمنین (علیه السلام) از آن قبطی، از او دفاع کرد»؟ آن حضرت فرمود: « «آری! به خدا قسم آن حضرت (علیه السلام) می‌دانست که به آن قبطی اتّهام زده‌اند. اگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اراده می‌فرمود تا آن شخص را بکشند، قطعاً امیرالمؤمنین (علیه السلام)، بی‌درنگ این کار را انجام می‌داد. بلکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به این علّت اقدام به آن کار نمود تا همسر دیگرش از گناهش مبنی بر متّهم کردن ماریه توبه کند، امّا او توبه نکرد و کشته شدن یک فرد مسلمان به خاطر دروغ او برایش اهمیّتی نداشت». در هنگام تفسیر آیه: [در حقیقت، کسانی‌که آن بهتان (داستان افک) را (در میان) آوردند (نور/۱۱) روایاتی در این باره ذکر گردید.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۱۸/ نورالثقلین/ البرهان)
31.سوره حجرات ، آیه 7:
"وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللهِ لَوْ يُطيعُكُمْ في كَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لكِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ "
"و بدانيد پيامبر خدا در ميان شماست؛ هرگاه در بسيارى از كارها از شما اطاعت كند، به مشقّت خواهيد افتاد؛ ولى خداوند ايمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دل‌هايتان زينت بخشيده، و كفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است؛ كسانى‌كه داراى اين صفاتند هدايت يافتگانند."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): از امام باقر (علیه السلام) نقل‌شده که فرمود: «دوستی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) ایمان و دشمنی او نفاق (دو رویی) است». آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ ...
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۴ / بحارالأنوار، ج۳۹، ص۲۹۳)
32.سوره حجرات ، آیه 9:
"وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى فَقاتِلُوا الَّتي تَبْغي حَتَّى تَفي‌ءَ إِلى أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ "
"و اگر دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتى دهيد؛ و اگر يكى از آن دو بر ديگرى تجاوز كند، با گروه متجاوز پيكار كنيد تا به فرمان خدا بازگردد؛ و هرگاه بازگشت [و زمينه صلح فراهم شد]، درميان آن دو صلح عادلانه برقرار سازيد؛ و عدالت پيشه كنيد كه خداوند عدالت پيشگان را دوست مى‌دارد."
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): علی (علیه السلام) [پیش از شروع جنگ جمل] فرمود: «ای عایشه! به زودی پشیمان خواهی شد». سپاهیان در [شروع] جنگ شتاب می‌کردند ولی امیرالمؤمنین (علیه السلام) آنان را [از این‌کار] نهی کرد و [خطاب به خداوند] عرضه داشت: «خداوندا! من با بیم‌دادن [دشمنانم] راه هرگونه عذری را بر ایشان بستم؛ تو نیز گواه من در برابر آنان باش». آنگاه قرآن را برگرفته و از کسی خواست که این آیه را برای آنان بخواند: وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما ...
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۲۶/ بحارالأنوار، ج۳۲، ص۱۷۴)
33.سوره حجرات ، آیه 10:
"إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ "
"مؤمنان برادر يكديگرند؛ پس بين دو برادر خود صلح و آشتى برقرار سازيد و تقواى الهى پيشه كنيد، تا مشمول رحمت او شويد."
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله): ای فاطمه (سلام الله علیها)! علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هشت فضیلت دارد که پیکر منافقین و دشمنان او را می‌شکند، و خداوند این فضائل را به گذشتگان نداده و به آیندگان نیز نخواهد داد. علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در دنیا و آخرت با من برادر است و دیگران از این جهت سهمی ندارند.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۳۶ / بحارالأنوار، ج۳۸، ص۱۸۸/ نورالثقلین)
34.سوره حجرات ، آیه 14:
"قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في قُلُوبِكُمْ وَ إِنْ تُطيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمالِكُمْ شَيْئاً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحيمٌ "
"اعراب باديه نشين گفتند: «ايمان آورده‌ايم.» بگو: «شما ايمان نياورده‌ايد، ولى بگوييد اسلام آورده‌ايم، هنوز ايمان وارد قلوب شما نشده است؛ و اگر از خداو پيامبرش اطاعت‌كنيد، چيزى از پاداش كارهاى شما را فروگذار نمى‌كند، خداوند، آمرزنده و مهربان است.»"
تفسیر ولایی :
امام صادق (علیه السلام): سفیان‌بن‌سمط گوید: مردی از حضرت (علیه السلام) از اسلام و ایمان سؤال کرد که فرق بین آن دو چیست؟ حضرت پاسخ نداد. دوباره سؤال کرد باز جواب نشنید (آن مرد رفت و) سپس روزی در بین راه به حضرت برخورد درحالی‌که آماده‌ی کوچ‌کردن بود، حضرت به او فرمود: «گویا آماده سفری»؟ عرض کرد: «آری». فرمود: «پس در مسجد الحرام مرا ببین»! آن مرد در محلّ موعد خدمت حضرت رسیده و دوباره سؤال کرد: «چه فرقی بین اسلام و ایمان است»؟ فرمود: «اسلام برنامه ظاهری است که مردم دارند، شهادت به یگانگی خدا، و پیامبری محمّد (صلی الله علیه و آله) و برپا داشتن نماز و پرداختن زکات و حجّ خانه خدا، و روزه ماه رمضان، این اسلام است ولی ایمان شناسایی این امر (امامت) است، با این وصف اگر کسی بدان اقرار کند و این امر را نشناسد، مسلمان است ولی گمراه».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۶۶ الکافی، ج۲، ص۲۴/ نورالثقلین)
*سوره ق :
35.سوره ق ، آیه 16 :
"وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ "
"ما انسان را آفريديم و وسوسه‌هاى نفس او را مى‌دانيم و ما به او از رگ قلبش نزديك‌تريم!"
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): امیرالمؤمنین (علیه السلام) هنگام خوابیدن در رختخواب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به منظور حفاظت ایشان از حیله‌ی دشمنان از ته دل و تمام وجودش خواند: ... ای کسی که او نسبت به من از رگ قلب نزدیکتر است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸/ بحارالأنوار، ج۸۳، ص۲۷۸)
36.سوره ق ، آیه 21 :
"وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِيدٌ "
"و هر انسانى [به محشر] مى‌آيد درحالىكه فرشته‌اى او را [به‌سوى دادگاه عدل الهى] مى‌راند و گواهى همراه اوست!"
تفسیر ولایی :
1.امام صادق (علیه السلام) : السَّائِقُ یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و الشَّهِیدُ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله).
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۵۴ / بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۵۲/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۷۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۸۹/ البرهان/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۲۶۰)
37.سوره ق ، آیه 24 :
"أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفّارٍ عَنِيدٍ "
"[خداوند فرمان مى‌دهد]: هر كافر حق ستيزى را در دوزخ افكنيد!"
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): امیرالمؤمنین (علیه السلام) بسیار می‌فرمود: «من تقسیم‌کننده‌ی بهشت و جهنّمِِِ خدا هستم».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۶۲ / البرهان)
38.سوره ق ، آیه 28 :
"قالَ لاتَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ "
"[خداوند] مى‌گويد:«نزد من جدال و مخاصمه نكنيد؛ من پيشتر به شما هشدار داده‌ام [و اتمام حجّت كرده‌ام]!"
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام): امام علی (علیه السلام) هفتاد مرتبه در سحر هر شبی بعد از دو رکعت نافله فجر، استتغفار میکرد؛.. بار خدایا! از تو آمرزش میطلبم برای هر گناهی که باعث روسیاهی میشود، در آن روزی که چهره‌ی دوستانت سفید و چهره‌ی دشمنانت سیاه میگردد. آن زمانی که گروهی یکدیگر را ملامت میکنند، پس گفته میشود:" لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ"، پس بر محمد (صلی الله علیه و آله) و آل محمد (علیهم السلام) درود فرست و این گناه مرا بیامرز، ای بهترین آمرزندگان!
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۷۰ / بحارالأنوار، ج۸۴، ص۳۳۴)
39.سوره ق ، آیه 29 :
"ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ وَ ما أَنَا بِظَلّامٍ لِلْعَبِيدِ "
"سخن من تغييرناپذير است و من هرگز به بندگان ستم نخواهم كرد!"
تفسیر ولایی :
پیامبر (صلی الله علیه و آله): پس چون [رسول خدا (صلی الله علیه و آله)] به محلّ غدیر خم رسید؛.. فرمود: «ای مردم، این علی (علیه السلام) برادر و وصیّم و نگهدارنده‌ی دانش من است و در مورد رهبری امّت و تفسیر کتاب خدا جانشین من می‌باشد و علی (علیه السلام) مردم را به‌سوی خدا می‌خواند و به آنچه خدا خشنود باشد رفتار می‌کند و با دشمنان خدا می‌جنگد، فرمان خدا را پیروی می‌کند و از نافرمانی پروردگار افراد را باز می‌دارد، خلیفه‌ی رسول خداست، امیرالمؤمنین است؛ امام و پیشوای راهنما است و قاتل ناکثین و قاسطین و مارقین است. به امر خداوند می‌گویم: "ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ".
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۷۲ / بحارالأنوار، ج۳۷، ص۲۰۸/ التحصین لابن طاوس، ص۵۸۲)
40.سوره ق ، آیه 37 :
"إِنَّ في ذالِكَ لَذِكرَى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شهِيدٌ "
"در اين تذكّرى است براى آن‌كس كه عقل دارد، يا گوش دل فرا دهد درحالىكه حضور [قلب] داشته باشد."
تفسیر ولایی :
امام علی (علیه السلام) : من صاحب قلب هستم، همان که خدا فرمود: إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۸۶ / بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۸۲/ بشارهًْ المصطفی، ص۱۳/ الکافی، ج۱، ص۱۵/ البرهان/ نورالثقلین)
*سوره ذاریات :
41.سوره ذاریات ، آیه 5 :
"إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ "
"[آرى، سوگند به همه‌ی اين‌ها]! كه آنچه به شما وعده داده شده قطعاً راست است."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): "إِنَّمَا تُوعَدُونَ لصَادِقٌ"؛ درباره‌ی حضرت علی (علیه السلام) می‌باشد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۰۲ / بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۵۱/ القمی، ج۲، ص۳۲۹)
42.سوره ذاریات ، آیه 6 :
"وَ إِنَّ الدِّينَ لَواقِعٌ "
"و بى‌شك [رستاخيز و] جزاى اعمال واقع شدنى است!"
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): "و إِنَّ الدِّینَ لواقِعٌ"؛ یعنی حضرت علی (علیه السلام) واقعیّت دارد و حضرت علی (علیه السلام) همان دین است.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۰۲ / بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۵۱/ فرات الکوفی، ص۴۴۱؛ «تفاوت لفظی»/ القمی، ج۲، ص۳۲۹/ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۴۱/ المناقب، ج۳، ص۹۵)
43.سوره ذاریات ، آیه 7 :
"وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ "
"قسم به آسمان! كه داراى چين و شكن‌هاى زيباست."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): ابوحمزه‌ی ثمالی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: در آیه:" وَ السَّمَاء ذَاتِ الحُبُکِ"؛ منظور از آسمان، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد و منظور از بافته شده، حضرت علی (علیه السلام) می‌باشد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۰۴ / بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۶۹/ القمی، ج۲، ص۳۲۹)
44.سوره ذاریات ، آیه 9 :
"يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ "
"[تنها] كسى از [ايمان به] آن منحرف مى‌شود كه [از قبول حق] سرباز زده است."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): "یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ" هرکه از ولایت کناره گیرد از بهشت محروم خواهد شد».
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۰۶ / الکافی، ج۱، ص۴۲۲/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۸/تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۹۵/ القمی، ج۲، ص۳۲۹/ المناقب، ج۳، ص۹۶)
45.سوره ذاریات ، آیه 17 :
"كانُوا قَلِيلاً مِنَ الَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ "
"آنها كمى از شب را مى‌خوابيدند."
تفسیر ولایی :
امام کاظم (علیه السلام) : احمدبن‌عبدالعزیز گفته است: برخی از اصحاب برایم روایت کردهاند که حضرت علی (علیه السلام) وقتی از رکوع آخر نماز وتر برمیخاست و می‌گفت: «پروردگارا! این جایگاه کسی است که حسنات و نیکیهای او نعمتی از جانب توست، سپاسگزاری او ضعیف و گناه او بزرگ است و برای این، جز برطرف‌کردن آنها و رحمت تو چیزی ندارد. تو در کتاب نازل شده‌ات فرمودی: کانُوا قَلِیلاً مِنَ الَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ* وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ؛ به خدا سوگند که بیداریام کم و خوابم طولانی شده است. این سحر است و من مانند کسی از تو برای گناهانم آمرزش میطلبم که برای خود نفع و ضرری ندارد، مرگ و زندگی و برانگیخته شدنش به دست خودش نیست». سپس حضرت (علیه السلام) به سجده میافتاد.
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۱۰ / الکافی، ج۳، ص۳۲۵/ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۳۲/ مستدرک الوسایل، ج۴، ص۴۱۴/ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۲۰۸/ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۲۸۱/ علل الشرایع، ج۲، ص۳۶۴/ نورالثقلین)
46.سوره ذاریات ، آیه 19 :
"وَ فِي أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ "
"و در اموال آنها حقّى براى سائل و محروم بود."
تفسیر ولایی :
امام باقر (علیه السلام): "وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ المَحْرُوم"ِ مواظب باش چگونه از من نقل‌می‌کنی! سائل و محروم در این آیه شأن و مقامشان عظیم است، امّا سائل، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که از خداوند درخواست حقّ خود را از مردم نمود و محروم هرکسی است که امیرالمؤمنین علیّ‌بن ابی‌طالب (علیه السلام) و فرزندان او ائمّه‌ی طاهرین (علیهم السلام) را از خمس محروم نماید. شنیدی و فهمیدی؟! آن‌طور که مردم می‌گویند نیست. [منحصر به‌معنی ظاهری آیه نیست که مردم می‌گویند].
(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۱۱۲ / تأویل الآیات الظاهره، ص۶۹۹)