توضیحات
بسمه تعالی
پاسخ به شبهات آتئیسم
سوال: خدایی که حرف از عذاب جهنم زده خدای مهربانی نیست و با این حرفها خشم عده ای را برانگیخته است. چرا خداوند در قرآن از عذاب صحبت کرده و اگر خدا مهربان است چرا با همه با لطف و ملایمت برخورد نمی کند؟ توصیف خداوند با صفات جبار و منتقم و اینکه آیات عذاب در قرآن وجود دارد انسان را خشمگین می کند و تعداد آیاتی که از عذاب و صفات منتقم خداوند صحبت می کند از تعداد آیاتی که صفات رحمانیت و رحیمیت خداوند در آنها آمده بیشتر است.
پاسخ:
یک آیه از قرآن کریم که درباره رحمت خداست از ابتدای عمر زمین تا انتهای آن به طور پیوسته در حال تکرار است (وَمِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ)( یکی از (هزاران لطف و) رحمت‌های خدا آن است که شب و روز را برای شما قرار داده تا در شب آرام گیرید و در روز از فضل خدا (یعنی روزی) طلب کنید، و باشد که شکرگزار (نعمتهای خدا) شوید.)(سوره قصص، آیه 73). آرامش یافتن در شب و بهره گیری از فضل خداوند در روز از ابتدای آفرینش زمین تا انتهای آن به تعداد تمام انسانهایی که بوده اند و خواهند بود تکرار می شود. این تازه فقط یکی از آثار رحمت است نه همه آن (و من رحمته...). از طرفی خداوند نه یک مورد و دو مورد بلکه همه چیز به انسان داده است و اگر بخواهیم تک تک نعمت ها و رحمت و فضل و لطف خداوند به بنده ها را بشمریم حتی نمی توانیم آنها را به شمارش درآوریم (وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ)( و از انواع نعمتهایی که از او درخواست کردید به شما عطا فرمود، و اگر نعمتهای (بی انتهای) خدا را بخواهید به شماره آورید هرگز حساب آن نتوانید کرد، (با این همه لطف و رحمت خدا) باز انسان سخت ستمگر و کفر کیش و ناسپاس است.)(سوره ابراهیم، آیه 34) و نیز این نعمتها هم ظاهری است هم باطنی و از طرفی تمام آنها در تسخیر انسان اند (أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ)(آيا ندانسته ايد كه خدا آنچه را كه در آسمانها و آنچه را كه در زمين است مسخر شما ساخته و نعمتهاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام كرده است و برخى از مردم در باره خدا بى[آنكه] دانش و رهنمود و كتابى روشن [داشته باشند] به مجادله برمى خيزند)(سوره لقمان، آیه 20). لذا اگر همه چیز (كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ) که قابل شمارش هم نیست و بینهایت است (وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا) را ضربدر زمان دادن این نعمتها به یک فرد کنیم (از ابتدای زمان خلقت هر انسان (حتی زمانی که هنوز به این دنیا نیامده بوده و از موهبات عوالم دیگر استفاده می کرده) تا انتهای حضور انسان در ابدیت) در این صورت می توان گفت رحمت خداوند صرفا در مورد یک انسان و نه حتی تمام انسانها برابر بینهایت به توان بینهایت است و اگر بخواهیم تعداد کل انسانها و بعد تعداد کل مخلوقات خداوند (که به آنها نیز نیازهایشان از طرف خداوند داده شده است) را از ابتدای آفرینش تا انتهای ابدیت را حساب کنیم آن هم قابل شمارش نیست و بی نهایت است پس این همه بینهایت و این همه رحمت فراگیر اصلا قابل متصور در ذهن انسان نیست و این تصور که بتوان رحمت خداوند را با شمارش تعداد آیات قرآن که صرفا اسم رحمان یا رحیم یا اسامی مشابه خداوند در آنهاست شمرد بسیار کودکانه است.
دوم اینکه در آیات مختلف قرآن آمده است که در قیامت هر فردی نتیجه اعمال خود را می بیند به عنوان نمونه " ... فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ (كسانى كه كارهاى بد كرده‌اند جز سزاى آنچه كرده‌اند نخواهند يافت. (سوره قصص آیه 84) لذا همه عذابها ناشی از انتخاب های خود انسان است. لذا عذاب به انتخاب خود انسان بستگی دارد.
سوم اینکه در قرآن تاکید شده است که حتی خداوند در جزا دادن هم بسیار مهربان است چرا که برای کار خوب جزایی بهتر می دهد اما برای کار بد جز مثل آن کار را جزا نمی دهد(مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ)( هر كس نيكى به ميان آورد، براى او [پاداشى] بهتر از آن خواهد بود، و هر كس بدى به ميان آورد، كسانى كه كارهاى بد كرده‌اند جز سزاى آنچه كرده‌اند نخواهند يافت.)(سوره قصص، آیه 84).
چهارم اینکه جبار که یکی از صفات الهی است در واقع به معنی جبران کننده دلهای شکسته و اصلاح کننده فسادهاست. همچنین منتقم بودن خداوند و دادن کیفر سخت به کافران به سبب این است که اصولا قرارگیری در آتش برای انسان یک عذاب بسیار دردناک و بسیارسخت است و مسلما جایگاه بدی است (لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِيرُ)(گمان مبر کافران می‌توانند از چنگال مجازات الهی در زمین فرار کنند! جایگاه آنان آتش است، و چه بد جایگاهی است!)(سوره نور آیه 57) وگر نه خداوند در آیه 26 سوره فرقان در روز جزا و در قیامت هم همچنان خود را با صفت رحمن معرفی می کند پس خداوند در قیامت هم همچنان با رحمت خویش به حساب بندگان می رسد اما در همین آیه بر حق بودن خود و اینکه داوری بر مبنای حق و عدالت است نیز تاکید دارد و در همین آیه هم تاکید می کند که این روز برای کافران روز سختی است (الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَٰنِ وَكَانَ يَوْمًا عَلَى الْكَافِرِينَ عَسِيرًا) (آن روز، فرمانروايى بحق، از آنِ [خداىِ] رحمان است و روزى است كه بر كافران بسى دشوار است.) (سوره فرقان، آیه 26).
پنجم اینکه همان طور که در قسمت اول گفتیم رحمت خداوند با تعداد آیات قرآن که در آنها از اسم رحمان و رحیم یا اسامی مشابه استفاده شده سنجیده نمی شود. اما در شمارش آیات هم باید توجه کرد که در بسیاری از آیات، عینا کلمه رحمان و رحیم به کار نرفته که با نرم افزار بتوان آن آیه را جزو آیات رحمت خداوند محسوب کرد ولی مفهوم آیه به رحمت خداوند اشاره دارد مثلا در آیه 84 سوره قصص که صحبت از این است که خداوند برای کار خوب جزایی بهتر می دهد(مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا) در آن از هیچ صفت رحمان و رحیمی اسم برده نشده است اما مفهوم آیه به رحمت خداوند اشاره می کند. در آیه 9 سوره تغابن که صحبت از آمرزش گناهان توسط خداوند و ورود مومنان به بهشت است از عبارت " وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا " استفاده شده که نه در آن کلمه رحمان آمده است نه رحیم و نه صفاتی اینچنین از خداوند اما مفهوم آیه به رحمت و بخشش خداوند اشاره می کند. لذا تعداد را باید با توجه به مفهوم آیه استخراج کرد. از طرفی شروع هر سوره با بسم الله الرحمن الرحیم و خواندن سوره حمد که در آن بر رحمانیت و رحیم بودن خداوند تاکید شده و جزو واجبات هر نماز است و در طی روز در هر یک از نمازها تکرار می شود نشان می دهد که خداوند خود بر صفات رحمان و رحیم خود تاکید دارد.
در آخر باید گفت که در همه جوامع و کشورها قاضی، حق را اجرا می کند و اگر حکم اعدام برای قاتلان صادر می کند یا زندان یا جریمه ای برای مجرمان دستور می دهد در ذهن هیچ عاقلی این قاضی خشن و بی رحم نیست و اجرای حکم به نظر همه مردم، منطقی و عین عدالت است و نبود آن عین بی عدالتی. باید توجه داشت که اجرای مجازات توسط قاضی یا مجری قانون فقط به مذاق سارقان و قاتلان و مجرمان و آنها که می خواهند از آب گل آلود به نفع خود ماهی بگیرند و عدالت و اجرای حق را به ضرر منافع دنیوی خود می بینند خوش نمی آید و فقط آنها را دچار خشم می کند. اما خداوند حتی از قاضی هم مهربانتر است چرا که قبل از اجرای حکم، فرموده اگر کسی ایمان بیاورد و عمل صالح انجام بدهد و گذشته را جبران کند خداوند گناهان او را می بخشد (وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا)(سوره تغابن، آیه 9) و نیز راه توبه را باز گذاشته و اگر فرد توبه و جبران مافات کند از اجرای حکم برای او صرفنظر می کند و حتی از این هم مهربانتر است چرا که اهل بیت علیهم السلام را هم واسطه بین خود و خلق قرار داده تا گناههای سنگین تر را هم به واسطه ایشان ببخشد و خودش انسانها را راهنمایی می کند که به سراغ این واسطه ها بروید تا این گناهانتان هم بخشیده شود اما این خود منافقان و کافران هستند که حتی این کار را هم نمی کنند (وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ)(هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند؛ و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند!)(سوره منافقون، آیه 5). لذا کافران خودشان با دست خودشان و با انتخابهای عامدانه که از روی تکبر و لجبازی است خود را از رحمت بی انتهایی که حتی تصورش برای انسان ممکن نیست دور می کنند. پس کافر از دست خودش عصبانی است نه از دست خدا.