بسمه تعالی

سوال: چرا امام علی(ع) امام متقیان است؟ آیا در قرآن و در کتب اهل سنت هم این مطلب تایید می شود؟

جواب:

هم در قرآن و هم در احادیث پیامبر(ص) که در کتب اهل سنت آمده به تقوای امام علی(ع) و برتری ایشان از نظر تقوا بر سایرین تاکید شده است. ابتدا به آیات قرآن کریم اشاره می کنیم سپس صرفا بر احادیثی که در کتب مورد قبول اهل سنت هست تاکید می کنیم و برتری امام علی(ع) را بر سایرین از نظر تقوا با استفاده از منابع خودشان اثبات می کنیم. مسلما همین احادیث و احادیث بسیار مشابه دیگری در مورد زهد و تقوای حضرت علی(ع) در منابع شیعه موجود است که چون اینجا بحث اثبات در کتب اهل سنت است بر منابع خود آنها تاکید می کنیم. در آخر یک سوال کلیدی را از اهل سنت می پرسیم که لطفا به آن پاسخ بدهند.

1. اثبات امام متقیان بودن حضرت علی(ع) با استفاده از قرآن:

در قرآن، امام علی(ع) به عنوان کلمه تقوا معرفی شده است:

خداوند در سوره فتح در آیه ۲۶ با عبارت "... وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى وَ كانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها ..."(..." و آن‌ها را به حقيقت تقوا ملزم ساخت، و آنان از هركس شايسته‌تر و اهل آن بودند...") امام علی (ع) را کلمه تقوایی معرفی می کند که آن را بر بندگان پرهیزگارش واجب گردانده و با این عبارت ایشان را بالاترین حد تقوا و الگوی آن می داند و از طرفی پرهیزگاری را مشروط به پذیرش ولایت ایشان کرده ‌است.

در تفسیر این آیه در کتب مورد قبول ما شیعیان آمده که منظور از کلمه تقوا، امام علی(علیه السلام) است. ابوبرزه گوید: شنیدم رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند درباره‌ی علی (علیه السلام) از من عهدی گرفته و دستوری داده است». عرض کردم: «خدایا! آن‌ها را برایم بیان کن». خداوند فرمود: «گوش کن»! عرض کردم: «خدایا من به‌طور کامل شنیدهام (سراپا گوش هستم)». پروردگار فرمود: «به علی (علیه السلام) بگو که او امیرالمؤمنین (علیه السلام) و سرور اوصیای پیامبران و سزاوارترین مردم نسبت به آن‌ها و کلمه‌ای است که آن را بر بندگان پرهیزگارم واجب گردانیده‌ام (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۸؛ الیقین، ص۲۹۷). احادیث مشابهی که نشان می دهد منظور از کلمه تقوا در این آیه امام علی(ع) می باشند در منابع دیگری آمده است(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۲؛ التوحید، ص۱۶۵ ؛ تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۸؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۷۶) .

همچنین امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «زمانی‌که مرا به معراج بردند ... پروردگار درباره‌ی علی (علیه السلام)، اموری را به من یادآوری کرد». و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بدان که علی (علیه السلام)، امام و سرور پرهیزکاران، سرکرده و پیشوای افراد اصیل و شریف (قائد الغرّ المُحجّلین) و پادشاه مؤمنان است. ثروت نیز پشتیبان و حامی ستمکاران است. کلمه‌ای است که پرهیزگاری را مشروط به پذیرش ولایت او کرده‌ام. او از همگان به این مقام سزاوارتر است. این مژده را به او بده»... (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۸؛ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۷۷) و این حدیث به طور مشابهی در تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۸۰؛ بحارالأنوار، ج۱۸، ص۳۹۲؛ بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۱۴ و الیقین، ص۲۹۱ نیز آمده است.

پس بنا به آیات قرآن بنا به دو دلیل امام علی(ع) امام متقیان است:

1- اینکه حضرت علی(ع) باتقواترین مردم بود و جز اهل بیت (علیهم السلام) کسی نتوانست به آیه " يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ..." عمل کند(سوره آل عمران، آیه 102). امام علی (علیه السلام) به خدا سوگند به این آیه جز اهل‌بیت (علیهم السلام) هیچ‌کس عمل نکرد ... هنگامی‌که این آیه نازل شد صحابه گفتند: «توان عمل‌کردن به آن را نداریم». در نتیجه خدا این آیه را نازل کرد: فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُم (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۷۱۴؛ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۶۳/ المناقب، ج۲، ص۱۷۷).

2. خداوند در شان امام علی(ع) فرمود که پرهیزگاری را مشروط به ولایت ایشان کرده ام و فرمود" ...وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى وَ كانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها..."(سوره فتح، آیه 26). پس اگر پرهیزکارترین مردم باشی اما ولایت امام علی(ع) را نپذیری، این پرهیزکاری فقط فریب و حقه شیطان است و مورد قبول خداوند قرار نمی گیرد (...وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ...) و میشوی جزو کسانی که شیطان اعمالت را در نظرت زیبا جلوه داده.

 اثبات امام متقیان بودن حضرت علی(ع) با استفاده از منابع اهل سنت:

در منابع اهل‌سنت به توصیف امام علی(ع) به لقب امیرالمومنین تصریح و تاکید شده است (ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۲۵ق، ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶؛ ابونعیم اصفهانی، حلية الاولیاء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۳؛ ابن‌مردویه، مناقب، ۱۳۸۲ش، ص۶۲-۶۴). در واقع با دادن لقب امیرالمومنین، حضرت علی(ع) پیشوای همه مومنان و در واقع پیشوای همه ایمان آورندگان به خدا و حضرت رسول(ص) معرفی شده اما در اینجا ما می خواهیم با استفاده از منابع اهل سنت به مولای متقیان و امام متقیان بودن حضرت علی(ع) اشاره کنیم و برتری ایشان در تقوا بر سایرین را اثبات کنیم. مسلما کسی که امام متقیان است و الگوی افراد باتقوا و پرهیزگار قرار می گیرد باید از همه ایشان از نظر تقوا برتر و بالاتر باشد.

• امام متقین (الامام المتقین):

در منابع اهل سنت داریم که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: اى على! تو سَرور مسلمانان، امام پرهیزگاران، پیشواى سپیدرویان، و بزرگِ مؤمنانى (المناقب لابن المغازلی، ص 65، ح 93؛ المناقب للخوارزمی، ص 295، ح 287) .

در حدیث دیگری داریم:

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ لِعليٍّ عليه السلام ـ : مَرحَبا بسَيِّد المُسلمينَ ، و إمامِ المُتقَّينَ .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به على عليه السلام ـ فرمود : خوش آمدى اى سرور مسلمانان و پيشواى پرهيزگاران(تاريخ دمشق : 42/370).

همچنین امام المتقین بودن امام علی(ع) را  محمد بن طلحه شافعی در کتاب مَطالِبُ السَؤول نقل می کند و برتری حضرت را در تقوا اثبات می کند(مطالب السؤول، محمد بن طلحه شافعی، ص73، باب 1، فصل 4)

در حدیث دیگری از پیامبر(ص) در منابع اهل سنت نقل شده است:

 رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لَمّا عُرِجَ بِي إلَى السَّماءِ ··· فأوحى إلَيَّ ـ أو أمَرَني ـ في عليٍّ بثَلاثِ خِصالٍ : إنّهُ سَيّدُ المُسلمينَ ، و إمامُ المُتَّقينَ ، و قائدُ الغُرِّ المُحَجَّلينَ .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :  آنگاه كه به آسمان برده شدم··· خداوند سه خصلت را درباره على به من وحى ـ يا امر ـ كرد: او سرور مسلمانان و پيشواى پرهيزگاران و جلودارِ رو سفيدان [روز قيامت ]است ( تاريخ دمشق : 42/303/8835).

احمد بن حنبل در کتاب مُسنَد خود نقل می نماید که روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:
"یا علیُّ، النَّظَرُ اِلی وجهِکَ عِبادةٌ اِنّک اِمامُ المُتّقین وسیِّدُ المؤمنین، مَنْ أَحَبَّکَ فقد أَحَبّنی ومَنْ أحَبّنی فقد أحَبَّ الله ومَنْ أَبْغَضَکَ فقد أَبغضنی ومَنْ أبغضنی فقد أبغضَ الله"

(ای علی! نگاه کردن به چهرۀ نورانی تو عبادت است. تو پیشوای پرهیزگاران و سرور مؤمنان هستی. هر کس تو را دوست داشته باشد مرا دوست دارد و هر کس مرا دوست داشته باشد خدا را دوست دارد، و هر کس تو را دشمن دارد مرا دشمن داشته است و هر کس با من دشمنی نماید با خدا دشمنی نموده است).

(مسند، احمد بن حنبل، ۶/۱۷۹؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، 3/152- 153، ح 4681- 4683؛ خوارزمی، مناقب، ص361، ح373، فصل 23؛ ابن مغازلی، مناقب، ص206 -211، ح244- 254، (قوله علیه السّلام: النظر الی وجه علی عبادهْ، با اختلاف اندکی در الفاظ همین حدیث را نقل می کند)؛ دیلمی، فردوس، 4/294، ح 6866- 6865، ذکر الفصول من ذوات الالف و اللام؛ ابی نعیم اصفهانی، حلیهْ الاولیاء، 5/58، رقم 288، شرح حال سلیمان الاعمش).

• پیشوای سفیدرویان (وقائِدُ الغُرِّ المُحَجَّلینَ):

کسانی که رو و پیشانی آنها سفید است کنایه از کسانی است که مومن و متقی اند و الغُرِّ المُحَجَّلینَ کنایه از کسانی است که صورتشان به نور ایمان و پاهایشان بر اثر وضو به زیور سیمین مزین شده است و از اوصاف مومنین است.

به نقل از اَنَس بن مالک است که می گوید: پیامبر خدا فرمود : «اى اَنَس! آب وضویى برایم بیاور». پس وضو ساخت و برخاست و دو رکعت نماز خواند و فرمود: «اى انس! نخستین کسى که از این در وارد مى شود، امیر مؤمنان، و سرور مسلمانان، و پیشواى سپیدرویان است»

گفتم: خدایا! او را مردى از انصار قرار ده؛ و این را کتمان کردم، که ناگهان على(علیه السلام) آمد. پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «اى انس! او کیست؟»

گفتم: على(علیه السلام) است. پیامبر(صلی الله علیه وآله) با شادمانى برخاست و او را در آغوش گرفت و صورت به صورتش نهاد و صورتش را به صورت على مالید و عرق على(علیه السلام) را به صورتش سایید.
على(علیه السلام) گفت: اى پیامبر خدا! در حقّ من کارى مى کنى که پیش از این نکرده بودى!
فرمود: «چه چیز مرا باز دارد، در حالى که تو پیام الهى را از سوى من ابلاغ مى کنى و سخنم را به آنان مى رسانى و اختلاف هایشان را پس از من برایشان روشن مى کنى..»

(تاریخ دمشق، ج 42، ص 386، ح 8994 ؛ حلیة الأولیاء، ج 1، ص 63 و فیه «بکرامتی» بدل «لکرامتی»، الفردوس، ج 5، ص 364، ح 8449؛ کفایة الطالب، ص 211؛ المناقب للخوارزمی، ص 85، ح 75؛ فرائد السمطین، ج 1، ص 145، ح 109؛ تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 262، ح 39 نحوه؛ الیقین، ص 167، ح 26؛ المناقب للکوفی، ج 1، ص 391، ح 313 و ص 312، ح 232 و ص430، ح 335 کلاهما نحوه).

• امام اولیا:

مقام اولیاءالله مقام بسیار بالایی نزد خداست. اولیاء اللّه، یعنی کاملانِ در ایمان و عبودیّت. یعنی کسانی که هیچ ترس و اندوهی ندارند کسانی که ایمان آورده و تقوای مستمر دارند[1](همواره و در هر لحظه و در انجام هر کاری تقوا را رعایت می کنند). اینچنین افرادی انگشت شمارند پس امام و سرور اینها ببینید باید چه مرحله ای از تقوا را داشته باشد که بر همه آنها برتر باشد.

اَنس بن مالک می گوید: پیامبر(صلی الله علیه وآله) مرا به سوى ابو بَرزه اسلمى فرستاد تا اینکه به همراه او به محضرپیامبر(صلی الله علیه وآله) آمدیم؛ شنیدم که به او مى فرمود: «اى ابو برزه، پروردگار جهانیان، دربارۀ على بن ابى طالب، با من عهدى بسته و گفته است: او پرچم هدایت، نشان ایمان و امام اولیاى من و نور همه پیروانم است.
اى ابو برزه! على بن ابى طالب درقیامت، پرچمدارم و امین بر کلیدهاى گنجینه هاى رحمت[2] پروردگار من است(حلیة الأولیاء، ج 1، ص 66؛ تاریخ دمشق ج 42، ص 330، ح 8892؛ تاریخ بغداد ج 14، ص 99، ح 7441 و فیه «جنّة» بدل «رحمة»؛ المناقب للخوارزمی، ص 311، ح 311؛ الفردوس، ج 5، ص 367، ح 8458، عن ابن عبّاس؛ کفایة الطالب ص 215).

پس خداوند در قرآن، امام علی(ع) را کلمه تقوا خوانده و پذیرش ولایت ایشان را بر بندگانش ملزم کرده (و الزمهم کلمه التقوی) و از طرفی نه تنها خداوند بنا به منابع خود اهل سنت، حضرت علی(ع) را امیرالمومنین خوانده بلکه ایشان را امام المتقین و پیشوای سفیدرویان(وقائِدُ الغُرِّ المُحَجَّلینَ) و امام اولیاءالله خوانده است. حال کسی که قرآن و همچنین احادیث اهل سنت گواه به تقوای بالای ایشان می دهند آیا از روی هوی و هوس حرفی می زند؟ آیا هنگامی که علی(ع) را نزد ابوبکر آوردند فرمود: من بنده خدا و برادر رسول خدا(ص) هستم. گفتند: با ابوبکر بیعت کن. فرمود: من از همه شما برای خلافت شایسته ‌ترم. با شما بیعت نمی‌کنم بلکه سزاوار این است که شما با من بیعت کنید." (که این در منابع خود اهل سنت آمده (الامامة و السیاسة، ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، محقق: شیری، علی، دارالاضواء، بیروت، بی تا، ج 1، ص 29. )) آیا امام المتقین از روی هوی و هوس شخصی حرفی می زند؟ اگر حضرت علی(ع) در منابع خود شما امام متقیان است و لذا نمی تواند بر اساس هوا و هوس شخصی اش حرفی بزند پس چرا این جمله حضرت در خطاب به ابوبکر که فرمودند" من از همه شما برای خلافت شایسته ‌ترم. با شما بیعت نمی‌کنم بلکه سزاوار این است که شما با من بیعت کنید" را از ایشان نمی پذیرید؟