وظایف منتظران- قسمت یازدهم

بسمه تعالی

عبودیت یکی از بالاترین مراتب ایمان است که خداوند حضرت محمد (ص) را "عبده و رسوله" می خواند.

همچنین خداوند خصوصیات عبادالرحمان را در آیات ۶۳ تا ۷۵ سوره فرقان معرفی می نماید.

1-8- خصوصیات عبادالرحمان:

وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً [63]

بندگان [خاص خداوند] رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بى‌تكبّر بر زمين راه مى‌روند و هنگامى‌كه جاهلان آن‌ها را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گويند]، به آن‌ها سلام مى‌گويند [و با بى‌اعتنايى و بزرگوارى مى‌گذرند].

وَ الَّذينَ يَبيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً [64]

كسانى كه شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قيام مى‌كنند.(۶۴)

عبادالرحمن با اینکه شب زنده داری می کنند و اهل عبادت شبانه اند باز هم هنوز خود را از شر شیطان در امان نمی دانند. از طرفی عبادت خود را لایق پروردگار ندانسته و حساب و کتاب قیامت را بسیار جزیی و ظریف می بینند که از هیچ کوچک و بزرگی فروگذار نکرده لذا خود را هر آن در معرض سقوط به جهنم می بینند و دعا می کنند که:

 وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها كانَ غَراماً [65]

و كسانى كه مى‌گويند: «پروردگارا! عذاب جهنّم را از ما برطرف گردان، كه عذابش سخت و پر دوام است»!(۶۵)

إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً [66]

مسلّماً آن (جهنّم)، بد جايگاه و بد محلّ اقامتى است! (۶۶)

توضیح اینکه اینان خوف و رجا را با هم دارند. در این زمینه از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:

هیچ بنده مومنی نیست جز این که در قلب او دو نور وجود دارد: نور بیم و نور امید. 

جهادالنفس،ح104 

وَ الَّذينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً [67]

و كسانى كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مى‌نمايند و نه سخت‌گيرى بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند(۶۷)

وَ الَّذينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لا يَزْنُونَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثاماً [68]

و كسانى كه معبود ديگرى را با خداوند نمى‌خوانند و انسانى را كه خداوند خونش را حرام شمرده، جز به حق نمى‌كشند و زنا نمى‌كنند و هركس چنين كند، مجازات سختى خواهد ديد!

يُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ يَخْلُدْ فيهِ مُهاناً [69]

عذاب او در قيامت مضاعف مى‌گردد، و هميشه با خوارى در آن خواهد ماند!

إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللهُ غَفُوراً رَحيماً [70]

مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل مى‌كند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است!

وَ مَنْ تابَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللهِ مَتاباً [71]

و كسى كه توبه كند و عمل صالح انجام دهد، به‌سوى خدا بازگشت مى‌كند [و پاداش خود را از او مى‌گيرد].

وَ الَّذينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً [72]

و كسانى كه شهادت به باطل نمى‌دهند [و در مجالس باطل شركت نمى‌كنند] و هنگامى‌كه با لغو و بيهودگى برخورد كنند، بزرگوارانه از آن مى‌گذرند(۷۲).

در این زمینه آمده است:

امام صادق ( خداوند ایمان را بر اعضای انسان واجب نمود و آن را در بین آن‌ها تقسیم کرد، در نتیجه هیچ عضوی نیست که بیشتر از عضو دیگر به آن ایمان واگذار شده باشد؛ از آن جمله است گوش‌های انسان که با آن‌ها صداها را می ‌شنود، بر گوش واجب کرده که از گوش سپردن به آنچه خداوند حرام کرده دوری گزیند و خود را حفظ کند از آنچه مورد خشم خداست که فرمود: وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً این است آنچه خداوند از ایمان بر گوش واجب کرده و اینکه به آنچه حلال نیست گوش ندهند. عمل به آن و نشانه ایمان است.

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۹۸ بحارالأنوار، ج۹۷، ص۹۷/ العیاشی، ج۱، ص۲۸۲)

امام صادق ( به گوش امام صادق (رسید که عدّه‌ای وارد شهر کوفه شده و منزلی که محلّ برپایی موسیقی بوده، محلّ اقامت خود قرار دادند، امام (به آنان فرمود: «چرا چنین کردید»؟گفتند: «خانه‌ای نیافتیم و نمی‌دانستیم وقتی که وارد شدیم، فهمیدیم». امام (فرمود: «هنگامی ‌که دانستید بر شما لازم بود که بزرگوارانه از آن بگذرید، چراکه خداوند چنین می فرماید: وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً.

(تفسیر اهل بیا علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۰ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۲۲۰/ دعایم الإسلام، ج۲، ص۲۰۹)

عبادالرحمن عبادتشان از روی بینش و باور است نه صرفا یک عادت و تقلید کورکورانه و از روی یقین است و نه شک و تردید. 

چرا که در ادامه ایات خداوند فرموده است:

وَ الَّذينَ إِذا ذُكِّرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْها صُمًّا وَ عُمْياناً [73]

و كسانى كه هرگاه آيات پروردگارشان به آنان گوشزد شود، كر‌و‌كور روى آن نمى‌افتند(۷۳).

امام صادق ( ابوبصیر گویدد: از امام صادق (درباره‌ی این آیه: وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً شنیدم که فرمود: «یعنی از سر بینش و باور باشد و شکّ و تردیدی ندارند».

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۰ الکافی، ج۸، ص۱۷۸/ بحارالأنوار، ج۶۶، ص۲۶۲/ نورالثقلین/ البرهان؛ «مستعبرین» بدل «مستبصرین»)

امام صادق ( امام صادق (درباره‌ی آیه‌ی وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً. فرمود: «این درباره‌ی شماست وقتی فضایل ما را یادآوری میکنید در آن شک نمی‌کنید».

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۲ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۸۷/ المحاسن، ج۱، ص۱۷۰/ نورالثقلین)

عبادالرحمان نه تنها برای ارتقای خود در تلاش اند بلکه به فکر ارتقای معنوی خانواده و فرزندان و ذریه خود هم هستند.

لذا خداوند در ایه بعد می فرماید:

 وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماماً [74]

و كسانى كه مى‌گويند: «پروردگارا! همسران و فرزندانمان را مايه‌ی روشنى چشم ما قرار ده، و ما را پيشوايى براى پرهيزگاران گردان»(۷۴).

اگرچه این آیه در شان امامان که سرآمد عبادالرحمان اند و امام واجب الطاعه هستند نازل شده است(۱) اما نکته تربیتی هم دارد که در کلام نقل شده از امیرالمومنین حضرت علیه علیه السلام آمده است:

( سعدبن ‌جُبَیر نقل می‌کند: آیه‌ی وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا این آیه مخصوص حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب (است. اکثر دعاهای حضرت امیر (این بود که می‌فرمود: «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا، که منظورش حضرت فاطمه (و ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ منظورش حضرت حسین (بود». حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب (می‌فرمود: «به خدا قسم! من از خدا نخواستم که فرزندانی خوش‌قامت به من بدهد. بلکه خواستم فرزندانی به من ببخشد که مطیع خدا باشند، از خدا بترسند. که هرگاه من در موقع خداپرستی آنان به آنان نظر کنم چشمم روشن شود»....

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۴ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۲۷۹/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۳۲/ المناقب، ج۳، ص۳۸۰/ نورالثقلین)

(۱ ):

الصّادق ( وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ إِلَی آخِرِ السُّورَهًْ هَذِهِ فِینَا.

امام صادق ( وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیّاتِناقُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً. این آیه درباره‌ی ما فقط نازل شده است.

(تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۴ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۸۷/ بحارالأنوار، ج۶۶، ص۲۶۲/ المحاسن، ج۱، ص۱۷۰/ نورالثقلین)

و در نهایت خداوند پاداش عباد الرحمان را اینگونه توصیف می‌کند:

أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فيها تَحِيَّةً وَ سَلاماً [75]

[آرى]، آن‌ها هستند كه در برابر شكيباييشان درجات عالى بهشت به آنان پاداش داده مى‌شود؛ و در آن، با تحيّت و سلام رو‌به‌رو مى‌شوند(۷۵)

خالِدينَ فيها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً [76]

در‌حالى‌كه جاودانه در آن خواهند ماند؛ چه قرارگاه و محلّ اقامت نيكويى!(۷۶)

2